Świadomość ekologiczna: badania
Jak wynika z ostatniego raportu „Ziemianie atakują” z końca 2020 r. – w którym uwzględniono m.in. wpływ pandemii COVID-19 na wyzwania związane ze środowiskiem naturalnym oraz postawy Polek i Polaków wobec nich – aż 78% mieszkańców i mieszkanek naszego kraju uważa, że stan, w jakim znajduje się Ziemia, jest poważny i wymaga działania. Jednak postawy kryjące się pod tą budującą statystyką okazują się bardzo zróżnicowane. Różnie oceniane są przyczyny obecnego stanu oraz indywidualna gotowość do zmian – otwarte pozostaje pytanie, kto właściwie powinien podejmować działania. Ciągle wielu mieszkańców i wiele mieszkanek uważa, że przyczyną obecnego kryzysu nie jest człowiek, że „natura sobie poradzi” i że to nie jest ich sprawa. Choć w ogólnej skali rośnie zaniepokojenie stanem środowiska, nie idzie to w parze z edukacją. Osobom, które chciałyby podjąć jakieś aktywności, brakuje wiedzy (średnia z „klasówki” z wiedzy o środowisku to 2+) i odpowiednich narzędzi do działania.
Według raportu na szczycie listy wskazującej, co uważamy za największe wyzwania środowiskowe, plasują się zanieczyszczenie środowiska odpadami, w tym plastikiem, oraz niedobory wody i susze. Najniżej zaś znajdują się m.in. zmiany klimatu i globalne ocieplenie oraz wymieranie całych gatunków zwierząt i roślin. Oznacza to, że jako społeczeństwo mamy kłopot z oceną skali wyzwań. Kwestie bieżące, które jesteśmy w stanie odczuć na własnej skórze, przesłaniają nam istotę problemu. Z rankingu gotowości do wyrzeczeń dla środowiska wynika, że Polki i Polacy są otwarci na rezygnację z jednorazowych przedmiotów (słomek, torebek, talerzyków) i na to, by mniej kupować i wyrzucać lub znacząco ograniczyć zużycie wody w gospodarstwie domowym. Zdecydowanie niechętni(-ne) są natomiast ograniczaniu jedzenia mięsa, znacznemu ograniczaniu korzystania z własnego samochodu oraz zaangażowaniu w działalność na rzecz ochrony środowiska.
Wyniki badania wskazują też, że zapał do samodzielnego działania oraz poczucie sprawczości są ciągle wśród Polaków i Polek ograniczone. Duża część osób oczekuje rozwiązania problemu głównie od przywódców(-czyń), decydentów(-tek), polityków(-czek) i liderów(-rek). To ludzie, którzy „mają wpływ”, powinni według nich przede wszystkim zająć się poszukiwaniem rozwiązań i zadbać o naszą przyszłość. Taka jest też teza raportu zakończonego wołaniem: „To WY musicie coś zrobić! Ludzie, obywatele, konsumenci szukają liderów zmiany. Zwracają oczy w stronę władz i dużych firm”.
Wyniki tych badań wskazują kilka głównych kierunków, które należałoby wziąć pod uwagę, programując proekologiczne lub dotyczące kryzysu klimatycznego działania.
Wiedza. Potrzeba edukacji i wiedzy jest ogromna, szczególnie wśród osób chętnych do działania. W dyskusji publicznej zbyt dużo czasu i uwagi poświęca się na mocowanie się z osobami negującymi naukową wiedzę o klimacie. Tymczasem grono negacjonistów(-tek ) jest zdecydowaną mniejszością. Istnieje natomiast olbrzymia grupa, która ma świadomość kryzysowego stanu, w jakim znajduje się Ziemia, i jest otwarta na działanie – ale przyjmuje postawę pasywną, ponieważ poza segregacją śmieci czy rezygnacją z jednorazowego plastiku nie bardzo wie, co może zrobić. Aż 50% osób badanych odpowiedziało: „nie wiem, co z tym zrobić, a coś przecież trzeba”. To duży potencjał, na którym warto dalej budować.
Poczucie sprawczości. Kolejnym obszarem, który wymaga zagospodarowania, jest wzmocnienie poczucia sprawczości i współodpowiedzialności. Jak wynika z badań, dla części osób wybory przyjazne naturze są podyktowane raczej osobistymi korzyściami i codzienną pragmatyką (bo zdrowiej, ładniej, taniej) niż przeświadczeniem o ich znaczeniu w szerszej skali. Poczucie sprawczości wśród Polek i Polaków nie wykracza poza sferę osobistą, widać też małą wiarę w możliwość wywierania nacisku np. na korporacje poprzez swoje wybory konsumenckie czy na systemowe regulacje poprzez inicjatywy o małej skali. „Niewiele mogę zrobić wobec takiej perspektywy, za mało znaczę, żeby mieć na to jakikolwiek wpływ” – odpowiedziało 33% respondentów(-tek).
Także my. Potrzeba silnych liderów i liderek.Polacy i Polki patrzą na przywódców(-czynie) oraz decydentów(-tki) w oczekiwaniu, że to właśnie te osoby powinny rozwiązać problem. Z pewnością rola liderów i liderek jest w tym zadaniu nie do podważenia. Nie zapominaj jednak, że Ty (my) też masz (mamy) wpływ! W raporcie na pytanie: „Kto powinien działać, by uniknąć katastrofy ekologicznej” poza najwyższym wskazaniem, że WY (tj. władze, firmy), wysokie miejsce zajęła również odpowiedź MY, czyli „osoby prywatne takie jak Ty (my, społeczeństwo)” (39%).
Gdy pracujesz nad programem, pamiętaj o powyższych danych. Wynika z nich, że spora grupa osób – po zdobyciu wiedzy i narzędzi – chętnie wdroży proekologiczne rozwiązania. Można też przypuszczać, że wzmocnienie poczucia sprawczości wśród osób chętnych do działania może im pomóc wyjść poza praktyki indywidualne i poszerzyć obszar działań, inspirować do szerszej zmiany. A zamiast trwać w oczekiwaniu, aż liderzy i liderki najwyższych szczebli ustalą kiedyś odpowiednie regulacje, możemy zostać liderami i liderkami w swoim otoczeniu, w lokalnych środowiskach, przyspieszając wprowadzanie niezbędnych zmian.
> Przeczytaj raporty „Ziemianie atakują” przygotowane przez Kantar Polska, United Nations Global Compact Poland i agencję zielonych transformacji Lata Dwudzieste
Kultura wobec kryzysu klimatycznego: inspirator
Możliwych działań (wydarzeń, programów) skierowanych do publiczności jest nieskończenie wiele i mogą one przybierać różne formy. Ważne, aby nie były zawieszone w próżni i aby została zachowana uważność na ekologiczne praktyki „w tle” – przez tak organizatorów(-rki), jak i twórców(-czynie). W przypadku działań edukacyjnych istotne jest dodatkowo, aby uwzględniały one potrzeby i profil publiczności, by używały języka adekwatnego do konkretnych grup. Poniższe zestawienie prezentuje różnorodne wątki i kierunki pojawiające się w programach instytucji i organizacji kultury oraz w inicjatywach niezależnych twórców i twórczyń w odpowiedzi na kryzys klimatyczny i ekologiczny. Nie jest to ani wyczerpujący, ani zamknięty zestaw tematów – potraktuj go jako mapownik czy inspirator do swoich działań.
Edukacja. Z raportu „Ziemianie atakują” wynika, że poziom proekologicznych deklaracji w naszym społeczeństwie jest całkiem wysoki. Problem pojawia się natomiast na poziomie wiedzy teoretycznej (o co w tym właściwie chodzi) i praktycznej (co mogę z tym zrobić). Obie te sfery wyraźnie niedomagają, a edukacja formalna nie odpowiada na to zapotrzebowanie. Dlatego tak ważne jest włączanie wątków dotyczących kryzysu klimatycznego i ekologicznego do stałego programu instytucji kultury. Działy edukacji mają tu szerokie pole do działania: warsztaty, dyskusje, spotkania, wystawy, publikacje, projekty internetowe. Uczestnikami i uczestniczkami tych wydarzeń powinny być zarówno dzieci, młodzież, jak i dorośli. Działania te mogą też dotyczyć różnych aspektów – od poziomu mikro, poruszającego tematy węższe i dającego praktyczne wskazówki (np. z zakresu recyklingu materiałów, odpowiedzialnych zakupów czy choćby poprawnej segregacji śmieci), po wątki szersze, ukazujące globalne konsekwencje działalności człowieka dla środowiska naturalnego i pogłębiające bardziej specjalistyczną wiedzę. Warto przy tym pamiętać, że istotną platformą edukacji i upowszechniania wiedzy w polu kultury jest też zewnętrzne rzecznictwo i komunikacja praktyk wdrażanych wewnątrz organizacji. Odwołując się do praktycznych przykładów z własnego pola, kształtujesz świadomość i postawy publiczności (zobacz: KOMUNIKACJA I PROMOCJA).
Przykłady różnorodnych działań edukacyjnych skierowanych do różnych grup wiekowych:
> Gra o ekologii dla dzieci w wieku 5–10 lat Ekoeksperymentarium, za: Mamy Projekt
> Program edukacyjny dla młodzieży łączący cztery warszawskie placówki kultury KULTOUR: Sztuka i ekologia, za: Muzeum Sztuki Nowoczesnej
> Spektakle skierowane do młodego widza i młodej widzki (i refleksja Justyny Czarnoty nad ekologią ich produkcji), Greta, kosmici i równowaga ekologiczna, za: Teatr
> Specjalna przestrzeń dedykowana działaniom ekologicznym dla dzieci, młodzieży i dorosłych: Centrum Edukacji Ekologicznej, za: Muzeum Łazienki Królewskie
> Cykle dyskusyjne dla dorosłych, np. Czytanki klimatyczne, za: Czas Kultury
Autoedukacja. Potrzeba edukacji dotyczy również kadry kultury. Wewnętrzne szkolenia, dyskusje i dzielenie się doświadczeniami z zakresu ekologicznych rozwiązań powinny być stałym elementem programu. Niezwykle istotny jest także międzyinstytucjonalny i międzysektorowy transfer wiedzy. Kryzys klimatyczny prowokuje do wspólnych dyskusji instytucji i organizacji kultury, aktywistów i aktywistek, badaczy i badaczek. Warto dołączać do środowiskowych platform wsparcia czy oddolnych sojuszy lub je tworzyć – tak aby dzielić się swoimi doświadczeniami i przeglądać się w doświadczeniach innych. Dzięki temu zaktualizujesz swoją wiedzę, odnajdziesz praktyczne rozwiązania własnych wyzwań, a także zdobędziesz nowe inspiracje.
> Posłuchaj cyklu audycji „Rozmowy o ekologii” w ramach programu Praktycy Kultury, za: Strefa Kultury Wrocław
> Przeczytaj zapisy debat z Pierwszego Płaskowyżu Klimatycznego Sztuki Współczesnej, za: Galeria Propaganda
> Dołącz do nieformalnej grupy na Facebooku Muzea dla klimatu, służącej do wymiany wiedzy i dzielenia się inspiracjami z zakresu ekologizacji instytucji kultury
> Zobacz więcej: POLITYKA INSTYTUCJI
Nowe podejście do materiałów. Wiele projektów podejmuje kwestię odpadów, zwracając uwagę na problem zanieczyszczenia środowiska i konieczność minimalizacji wytwarzanych śmieci. Niemniej kreatywne ujawnianie problemu odpadów i twórcze ich odzyskiwanie to tylko jeden kierunek działań. Drugi zaś to zwiększanie świadomości na temat samego procesu pozyskiwania materiałów i poszukiwanie sposobów na zwiększanie żywotności istniejących zasobów oraz twórcze podejście do ich funkcjonalności.
> Recykling jako przedmiot rezydencji artystycznych łączących sztukę i przemysł – program Recycled Artist in Residency
> Międzynarodowe współprace na rzecz zwiększenia kreatywnego podejścia do przetwarzania odpadów, np. projekt z udziałem Poleskiego Ośrodka Sztuki: Niepotrzebne – użyteczne i estetyczne. Kreatywne podejście do recyklingu
> Platforma zachęcająca do twórczego poszukiwania nowych funkcji i połączeń zastanych surowców, by wydłużać ich cykl życia: Re-connecting people with materials
> Tworzenie scenografii z przetworzonych materiałów to coraz częstszy trend w teatrach, a do ich budowania wykorzystywane są nie tylko zasoby placówek, lecz także śmieci przekazywane przez widzów i widzki; zobacz np.: scenografia do opery „Anhelli” w Teatrze Wielkim w Poznaniu czy zbiórka niepotrzebnych nośników – elektrośmieci – jako część spektaklu „Wszystko się zmieni” w poznańskiej Scenie Roboczej
> Zainspiruj się: wystawa Olafura Eliassona „Sometimes the River is the Bridge” (za: Olafur Eliasson & Museum of Contemporary Art Tokyo) prezentuje badania jego studia projektowego nad zrównoważonymi i biodegradowalnymi materiałami oraz technikami recyklingu
> Zobacz więcej: PRODUKCJA: MATERIAŁY, EKOETYKA WSPÓŁPRACY
Ćwiczenia z postwzrostu. Praktykowanie polityki umiaru daje szansę zarówno na stworzenie alternatywnych modeli gospodarki, naprawienie relacji człowieka z przyrodą, jak i poprawę stosunków społecznych. Jako kierunek dla nowego myślenia o dobrobycie społecznym i planetarnym wskazywane są m.in. społeczności rdzenne i lokalne oraz ich sposób współbycia ze środowiskiem naturalnym. W jego ramach użytkowanie ziemi, wody czy powietrza nie podlega prymatowi konsumpcji, lecz opiera się na współpracy i szacunku dla otoczenia.
> Przeczytaj o jednej z pierwszych wystaw na temat alternatywnej ekonomii, prezentowanej w 2014 r. w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie – Slow Future, za: Szum
> Gdynia Design Days 2020 skierowało uwagę na nowe metody projektowania, których potrzebujemy w dobie postwzrostu; przeczytaj artykuł Projektowanie przyszłości. Czy (polski) design uratuje świat?, za: Polish Design Now, oraz internetowy przewodnik po wystawach Gdynia Design Days
> Również świat architektury odnosi się do tematyki postwzrostu – Triennale Architektury w Oslo w 2019 r. odbyło się pod hasłem ENOUGH; przeczytaj tekst kuratorski Enough: The Architecture of Degrowth, za: Oslo Triennale, oraz eseje towarzyszące wydarzeniu Overgrowth, za: e-flux
> Przeczytaj o wystawie łączącej perspektywę kolumbijskiej artystki Caroliny Caycedo z „Zapisem socjologicznym” Zofii Rydet, podejmującej m.in. temat zakorzenionej w tradycyjnych społecznościach troski o wspólne dobra: wodę, powietrze, ziemię – Raport troski, za: Muzeum Sztuki w Łodzi
Lokalność. Inicjatywy, które wiążą się z wyzwaniami globalnymi, ale realizują się lokalnie – tj. dotyczą jakości życia i sposobu funkcjonowania w bezpośrednim otoczeniu – mogą w znaczny sposób przyczynić się do zwiększenia poczucia sprawczości mieszkańców i mieszkanek danego miejsca. To duże pole do popisu dla instytucji kultury, które z lokalnymi społecznościami mają bliski kontakt, są w nich zakorzenione i mogą pełnić funkcję społecznych centrów zaangażowania. Rozejrzyj się wokół i zastanów, co możemy jako instytucje zaoferować sąsiadom i sąsiadkom, w jaki sposób wzmocnić wspólną dbałość o otoczenie, jak wesprzeć oddolne proekologiczne inicjatywy. Pamiętaj, że budowanie relacji z otoczeniem wymaga czasu i lepiej zacząć od działań skromnych (nieformalne spotkania, dyskusje, tworzenie platformy trwałego kontaktu), by z czasem je rozwijać, poszerzając i pogłębiając poziomy współpracy. Pretekstem do zainicjowania wspólnych działań mogą być konkretne programy dotacyjne (zbieranie deszczówki, budżet obywatelski itp.). Zadbaj też o włączenie mieszkańców i mieszkanek w budowanie programu samej instytucji, by ich głos otrzymał w niej umocowanie i odpowiednią reprezentację. Służyć temu mogą regularne konsultacje społeczne, powołanie kolegium społecznego bądź rady programowej czy omawianie kierunków działania z lokalnym partnerstwem. Połącz podejmowane przez instytucję tematy z lokalną historią, lokalnymi systemami wartości i lokalnym dziedzictwem. Możesz zainicjować dyskusję o wspólnych wyzwaniach, razem poszukiwać rozwiązań, a przez to wpływać na integrację lokalnej społeczności. Może to być szczególnie ważne i wymagające w zatomizowanych środowiskach miejskich lub obszarach dotkniętych zachwianiem pokoleniowym i migracjami z regionu.
> Zobacz więcej: DOBRE SĄSIEDZTWO
> Skorzystaj z metod OF/BY/FOR ALL, pomagających organizacjom łączyć się z ich lokalnymi społecznościami
> Przeczytaj, w jaki sposób polskie muzea starają się nawiązywać relacje z sąsiedztwem – „Muzealny think-tank: Muzea i sąsiedztwo” za: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN i Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku
> Zobacz, jak interdyscyplinarne zespoły artystów(-tek), naukowców(-czyń) i społeczności wiejskich mogą wspólnie projektować swoje otoczenie na bazie lokalnych praktyk i międzygeneracyjnego transferu wiedzy: Codesigning for Resilience, za: CoDesRes
> Zainspiruj się ideą łączenia kategorii lokalności i miejskości na przykładzie programu Ekologie miejskie, za: Muzeum Sztuki w Łodzi
Ogrody. Współpraca sąsiadów i sąsiadek, instytucji kultury czy władz lokalnych może przynosić realny efekt w postaci tworzenia przyjaźniejszego otoczenia, w tym ogrodów społecznych. Wiele z nich działa obecnie przy instytucjach kultury, np. Ogród Powszechny przy Teatrze Powszechnym w Warszawie, Wspólny Ogród przy Służewskim Domu Kultury w Warszawie, Ogród Otwarty przy Ośrodku Kultury Górna w Łodzi czy Ogród Teatralna przy Teatrze Zagłębia w Sosnowcu. Celem takich inicjatyw jest tworzenie zielonej przestrzeni do spotkań, rozmów, rekreacji, wspólnej uprawy i korzystania z dóbr. Stanowi to też dobrą okazję do poznawania sąsiadów i sąsiadek, wymiany doświadczeń, wzajemnej pomocy. Spotkanie się we wspólnym działaniu instytucji kultury z sąsiadami i sąsiadkami jest istotnym gestem z perspektywy wzmacniania poczucia sprawczości. W sposób namacalny potwierdza bowiem, że możemy razem stworzyć otoczenie, jakiego pragniemy. Działania tego typu nie muszą zasadzać się na idei stałego miejsca. Mogą mieć też charakter interwencji – jak np. akcja wspólnego sadzenia drzew – czy regularnych inicjatyw związanych ze wspólnym odkrywaniem lokalnego ekosystemu (lokalne ścieżki ekologiczne, spacery, warsztaty przyrodnicze etc.).
> Poznaj jeden z przykładów licznych ogrodów społecznych Berlina, których celem jest ekologiczna uprawa roślin w mieście i dzielenie się efektami z innymi – Prinzessinnengärten (za: Visit Berlin) – oraz brytyjski przykład ogrodu społecznościowego, który z inicjatywy sąsiedzkiej w Todmorden przekształcił się w globalny ruch: Incredible Edible
> Przeczytaj o warszawskim ogrodzie społecznym Motyka i Słońce, za: Sztuka krajobrazu
> Zapoznaj się z programem Bramy Poznania, dotyczącym ekologicznej ścieżki edukacyjnej i odkrywania lokalnego ekosystemu: Brama otwarta na rzekę
Wspólnoty międzygatunkowe. Mieszkańcy i mieszkanki Ziemi to nie tylko ludzie, lecz także inne gatunki. Gdy zatem mówimy o budowaniu dobrej wspólnoty, nie można pomijać flory i fauny. Nasze współbycie, które zwykło się umieszczać w binarnych konfiguracjach kultura–natura, jest w rzeczywistości stałą kohabitacją. Relacja z innymi gatunkami, opierająca się dotychczas na władzy i wyzysku, wymaga zatem – jak wskazują artyści i artystki, aktywiści i aktywistki – przekształcenia, stworzenia relacji bardziej równościowych, empatycznych, upodmiotowienia perspektywy pozaludzkiej. Wiąże się to z poszukiwaniem nowych możliwości projektowych, które nie byłyby już tylko zorientowane na człowieka, tylko uwzględniałyby też potrzeby i prawa roślin oraz zwierząt. Część inicjatyw kwestię sprawiedliwego podejścia do przyrody przenosi też na poziom legislacyjny – walcząc m.in. o zmianę międzynarodowego prawa i włączenie do czynów zabronionych kategorii ekobójstwa. Pytania o to, czy poszerzona wspólnota jest możliwa i na jakich podstawach miałoby zostać zbudowane międzygatunkowe porozumienie, krzyżuje ze sobą ludzi i inicjatywy z wielu pól: artystycznych, aktywistycznych, etycznych, prawnych, naukowych, dizajnerskich, spekulatywnych.
> Przeczytaj o przykładowych działaniach artystycznych Cecylii Malik – oporze wobec masowej wycince drzew i akcjach artywistycznych na rzecz zachowania ostatnich naturalnych rzek Europy – Matki Polki na wyrębie, za: smoglab; Siostry Rzeki
> Przeczytaj wywiad Marty Jeleń z Dianą Lelonek „Ludzie i ich sąsiedzi”, za: Polisemia, a także stworzony przez Dianę Lelonek i Annę Siekierską „Manifest Międzygatunkowy”, za: Obieg
> Zapoznaj się ze stroną Forensic Architecture, w ramach której działa Centre for Contemporary Nature, zajmujące się relacjami między naruszaniem praw człowieka a przemocą wobec natury
> Zobacz przykładową wystawę podejmującą temat zbrodni na przyrodzie – Rasa i las, za: Biennale Warszawa
> Zapoznaj się z przykładem wystawy dotyczącej nieantropocentrycznego projektowania – Zeopolis: Dizajn dla roślin i zwierząt, za: BWA Wrocław, a także z leksykonem podstawowych terminów związanych z tymi zagadnieniami przygotowanym przez kuratorki wystawy Monikę Rosińską i Agatę Szydłowską – Projektowanie dla roślin i zwierząt, za: NN6T
> Zapoznaj się z ideami i przykładami, jak ułatwić przejście od epoki przemysłowej do epoki ekologicznej, przekładając rozwiązania funkcjonujące w świecie zwierząt i roślin na projektowanie dobre dla człowieka: Biomimicry Institute, Ask Nature
Porozumienie i empatia. Działania programowe to też przestrzeń na praktykowanie troski, zadbanie o umiejętność bezprzemocowej komunikacji, w tym z osobami reprezentującymi inne poglądy, oraz dbałość o włączający język dialogu. Zapewniaj wsparcie osobom, które odczuwają niepokój i stres w związku ze skalą kryzysu klimatycznego. Poczucie przytłoczenia i bezradności może prowadzić do depresji klimatycznej (climate grief), wycofania się i zajęcia postawy pasywnej wobec skali wyzwań. W przeciwdziałaniu takim sytuacjom, czyli poczuciu osamotnienia i braku sprawczości, pomaga uczestnictwo w grupowych inicjatywach, które zrzeszają ludzi dostrzegających zagrożenia, ale też widzących możliwości zapobiegania im i działających na rzecz zmiany.
> Zapoznaj się z przykładowymi obszarami rozwijania empatii w kulturze na podstawie programu Kongresu empatii, za: Muzeum Sztuki w Łodzi
> Przeczytaj o odpowiedzialności pola kultury za język i o tym, jak słowa i definicje wpływają na budowanie szacunku oraz poczucie reprezentacji społecznej – Words Matter: An Unfinished Guide to Word Choices in the Cultural Sector, za: Tropenmuseum
> Zapoznaj się z działalnością Klimatycznej Grupy Wsparcia, za: CzujCzuj
Uruchamianie wyobraźni. Obszar kultury ma ogromny potencjał do zmiany wzorców myślenia, uruchamiania indywidualnej i zbiorowej wyobraźni, wyprzedzania zjawisk, eksperymentowania i testowania alternatywnych scenariuszy wspólnego funkcjonowania w świecie. To przestrzeń dla odważnych utopii, działań spekulatywnych, projektów „niemożliwych”, które śmiało przesuwając horyzont pytań – mogą też pomóc w „przesunięciu rzeczywistości”. Najpierw jednak musisz wyobrazić sobie możliwy lepszy świat, aby móc do niego dążyć. Jak nawołuje Naomi Klein: „Miejmy odwagę snuć wielkie marzenia, głośno i publicznie”. Nawet jeśli projektowana utopia będzie istniała tylko w naszej wyobraźni, dążenie do niej może się okazać skutecznym generatorem rzeczywistych zdarzeń.
> Przeczytaj tekst Naomi Klein Żądajmy utopii, za: Przekrój.
> Przeczytaj tekst Idy Ślęzak o imaginarium ekologicznym w teatrze: Natura nie jest dekoracją, za: Dialog.
> Zapoznaj się ze spekulatywną ideą Museum for Future Fossils, opierającego się na wyobrażeniu, że tworzywa sztuczne stają się nową warstwą kopalną
> Zapoznaj się ze spekulatywnym projektem The Parliament of Things, który wychodząc od filozofii Brunona Latoura tworzy wizję wspólnego parlamentu ludzi, zwierząt, roślin i rzeczy
> Sięgnij do zasobów lektur The Apocalypse Reading Room – zbioru książek przydatnych w obliczu środowiskowego i społecznego kryzysu, zapraszającego do wspólnej dyskusji na temat sprawiedliwej przyszłości
