Instytucje kultury, podobnie jak inne podmioty organizujące życie społeczne (publiczne czy prywatne), są częścią obiegu towarów i usług. Oznacza to, że wytwarzają i utrzymują relacje gospodarcze z przedsiębiorstwami – głównie poprzez nabywanie produktów czy zlecanie różnego rodzaju usług. Wybierając do współpracy daną firmę, nie tylko zasilasz jej konta bankowe, lecz także wspierasz jej politykę zarządzania. Decyzje Twojej instytucji mogą być przykładem dla innych, dlatego warto uważnie wybierać partnerów i nie umacniać finansowo dużych korporacji, których działalność nadmiernie eksploatuje zasoby przyrodnicze, społeczne czy kulturowe.
Pamiętaj, że instytucje kultury są jednym z elementów napędzających rynek, a więc także eksploatację planety. Pomyśl, jak nieco zwolnić tempo. Czy wszystkie dokonywane przez organizację zakupy są naprawdę niezbędne do jej funkcjonowania? Czy można kupować mniej? Odpowiedzialna społecznie i ekologicznie instytucja kultury stara się nie zwiększać popytu na towary i usługi, by napędzać rynek, oraz świadomie dobiera partnerów gospodarczych i biznesowych. Na tym właśnie polega ekoetyka współpracy.
Ekoetyka to zespół wartości, norm i priorytetów, które wskazują na pełen szacunku stosunek człowieka do środowiska przyrodniczego. Jest więc zastosowaniem ekologicznych reguł w relacjach gospodarczych i biznesowych – poprzez m.in. organizację zrównoważonych przyrodniczo i społecznie przetargów, badanie polityki firmy czy instytucji, wprowadzanie odpowiednich zapisów w umowach czy działania promujące zmianę regulacji prawnych na poziomie gminnym, miejskim lub nawet krajowym.
KROK 1
Ekologiczny kodeks etyczny
Najpierw sformułuj ekologiczny kodeks etyczny, który powinien być częścią polityki i misji instytucji (zobacz: POLITYKA INSTYTUCJI). Integralną jego częścią powinny być ekologicznie etyczne zasady współpracy, szczególnie z partnerami komercyjnymi. Poniżej znajdziesz kilka inspirujących propozycji.
1. Zaplanuj swoje zakupy i kupuj tylko to, co naprawdę konieczne. Dobre planowanie wydatków pozwoli na zakup produktów naprawdę potrzebnych i na odpowiednie dobranie sprzedawców(-czyń) lub usługodawców(-czyń).
2. Zamiast kupować – wypożycz. To się może sprawdzić w przypadku sprzętu multimedialnego, którego wartość rynkowa i użytkowa – z uwagi na tempo rozwoju technologicznego – bardzo szybko spada. Produkuje się zawrotną liczbę produktów elektronicznych, które natychmiast stają się elektrośmieciami. Wypożyczaj – a zaoszczędzisz pieniądze oraz zredukujesz ilości odpadów. Jeśli jesteś właścicielem takiego sprzętu, dziel się nim z innymi organizacjami, szczególnie tymi z mniejszym kapitałem finansowym.
3. Kupuj lokalnie. Nawiązując współpracę z miejscowymi przedsiębiorstwami, wspierasz „małą gospodarkę”. Kapitał pozostaje w lokalnym obiegu, nie zasila zagranicznych kont rynkowych gigantów, zarejestrowanych zazwyczaj w rajach podatkowych. Ponadto łańcuch dostaw na każdym etapie produkcji jest łatwiejszy do zweryfikowania. A przede wszystkim – lokalny transport zmniejsza emisję CO2 do atmosfery.
4. Kupuj dla demokracji, czyli wspieraj spółdzielnie i alternatywne modele biznesowe, opierające się na ekonomii społecznej i solidarnościowej.
5. Wybieraj produkty opatrzone certyfikatami ekologicznego i etycznego handlu.
6. Sprawdzaj politykę ekologiczną i społeczną firm, z którymi współpracujesz. Weryfikuj, z jakich surowców one produkują, w jaki sposób utylizują i/lub recyklingują odpady. Czy przestrzegają prawa pracy? Czy płacą podatki?
7. Unikaj współpracy z dużymi korporacjami, wybieraj małe i średnie przedsiębiorstwa, najlepiej lokalne. Dbasz w ten sposób o bardziej zrównoważoną dystrybucję dóbr i pieniędzy wśród lokalnych przedsiębiorstw i pracowników oraz pracowniczek.
8. Sprawdzaj, w jaki sposób banki inwestują Twoje pieniądze. Czy są akcjonariuszami nieetycznych firm lub projektów, jak np. wydobywanie paliw kopalnych albo grabież ziemi czy wody?
Rewizja istniejących relacji gospodarczych
Opierając się na ekologicznym kodeksie etycznym, przeanalizuj sieć relacji gospodarczych, w jakiej funkcjonuje Twoja instytucja. Być może nie wszystkie usługi są konieczne, a może warto je ograniczyć? Przykładowo: w wypadku usług wydawniczych (współpracy z drukarniami) rozważ ograniczenie druku materiałów promocyjno-informacyjnych do niezbędnego minimum (zobacz: KOMUNIKACJA I PROMOCJA). Innym przykładem są usługi ogrodnicze – zdecydowanie lepsze dla środowiska będzie rzadsze koszenie trawników lub wysianie łąki kwietnej, którą wystarczy skosić raz, dwa razy do roku (zobacz: PRZYRODA).
Można też część usług przewartościować i dostrzec ich walory rzemieślnicze. Wróćmy do usługi poligraficznej. W ramach programu merytorycznego możesz zorganizować np. warsztat linorytu, ucząc zainteresowanych wykonywania kopii graficznych w tej technice. Oprócz wiedzy dostarczasz uczestnikom konkretnych umiejętności, które niewykluczone, że w przyszłości staną się ich kompetencją zarobkową. Powstałe na warsztacie linoryty możesz wykorzystać w celach promocyjno-komunikacyjnych. Będą one z pewnością traktowane z większym szacunkiem przez odbiorców niż ulotki masowo drukowane na maszynie.
Z pewnością część partnerów biznesowych możesz zastąpić innymi formami przedsiębiorczości, bazującymi na spółdzielczym kapitale (spółdzielnie, kooperatywy). Przyjrzyj się też polityce firm partnerskich. Czy wyznają podobne wartości wobec środowiska jak Twoja instytucja? Jeśli nie, nie rezygnuj z tej współpracy od razu – spróbuj renegocjować warunki umowy.
Spółdzielnie i kooperatywy
Podmioty ekonomii społecznej i solidarnej oraz przedsiębiorstwa społeczne to takie formy podmiotów prawnych, które zarządzane są w sposób demokratyczny, ich działalność nie jest nastawiona na zysk oraz kierują się wartościami dobra społecznego i ekonomicznego. Demokratyczny sposób zarządzania polega na włączeniu w proces decyzyjności członków i członkinie spółdzielni. Dzieje się to zatem inaczej niż w zwykłych przedsiębiorstwach gospodarczych, w których decyzję podejmują właściciele(-lki). Gwarantuje to osobom pracującym na rzecz spółdzielni, że mają pełny wpływ na kierunek rozwoju przedsiębiorstwa i decyzje biznesowe.
Działalność nienastawiona na zysk polega na tym, że wypracowany przychód nie jest prywatyzowany, tylko wspiera dalszy rozwój przedsiębiorstwa i/lub jego pracowników i pracowniczki. Nadrzędnym celem spółdzielni jest tworzenie miejsc pracy – przez co przyczyniają się one do aktywizacji zawodowej osób wykluczonych czy marginalizowanych, reintegracji zawodowej i społecznej, poprawy statusu ekonomicznego lokalnej społeczności i lokalnego rozwoju ekonomicznego. Solidarnościowy aspekt takich przedsiębiorstw polega też na wspieraniu siebie nawzajem. W ramach tego tworzą specjalne sieci i fundusze pomocowe.
Z punktu widzenia ekoetyczności tego rodzaju podmioty samą swoją praktyką działania sprzeciwiają się gospodarczym relacjom wyzysku i eksploatacji. Wspieraj ich, korzystając z oferowanych towarów i usług. W ten sposób dbasz bowiem o dobry stan ekonomiczny, społeczny, a także psychologiczny (walka z wykluczeniem i bezrobociem) miejsca, w którym żyjesz i pracujesz. Współpracując z tymi podmiotami, masz też większą możliwość uzgodnienia zasad współpracy – np. poprzez wybór konkretnych produktów, wykorzystanych w zlecanej przez Ciebie produkcji. Najpopularniejszymi podmiotami ekonomii społecznej i solidarnej są spółdzielnie socjalne, pracy czy inwalidów, ale także organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą. Te podmioty, tak jak inne przedsiębiorstwa, wystawiają faktury za towary i usługi, instytucja kultury może więc się z nimi rozliczyć. Przez ostatnie kilka lat znacząco rozwinęła się polityka rozwoju spółdzielczości. W Internecie możesz znaleźć specjalne wyszukiwarki (np. http://www.bazaps.ekonomiaspoleczna.gov.pl/), z wyborem miast, dzięki którym bez problemu znajdziesz potencjalnych partnerów w zakresie dostawy towarów i usług dla Twojej instytucji.
Współpraca z osobami fizycznymi
Rozważ wspieranie osób ze społeczności lokalnej, poprzez kupowanie usług lub towarów bezpośrednio od konkretnych osób albo grup nieformalnych. Podmioty te często nie mają osobowości prawnej, nie mogą wystawić faktury. Pamiętaj, że z osobami fizycznymi możesz się rozliczyć, zawierając umowę kupna-sprzedaży.
Wynajmowanie przestrzeni
Instytucje kultury udostępniają swoje przestrzenie pod długoterminowy wynajem lub jednorazowe wydarzenia komercyjne. Przeanalizuj dokładnie każdą propozycję, bo ma ona wpływ nie tylko na środowisko przyrodnicze, lecz także na wizerunek publiczny Twojej instytucji. Jeśli promuje ona picie kranówki, ale restauracja, która podnajmuje od niej pomieszczenia, serwuje klientom tylko wodę butelkowaną, to ta niespójność będzie mocno hamowała proces zmiany codziennych nawyków. To samo dotyczy np. plastikowych naczyń jednorazowych, w których serwuje się jedzenie podczas wydarzenia komercyjnego. Brak spójności w działaniach hamuje proces promowania zmiany i może wywołać zarzut niekonsekwencji w tworzeniu ekologicznie odpowiedzialnej organizacji.
Wpisz do umowy najmu odpowiednie zapisy, szczególnie te dotyczące gospodarowania odpadami, nieużywania plastiku, ale też promujące postawy ekologiczne. W ten sposób kształtujesz ekologiczne nawyki i edukujesz odbiorców oraz partnerów. Dobrym przykładem jest tu bistro Wars i Sawa w Nowym, wynajmujące przestrzeń w Nowym Teatrze w Warszawie, pełniące też funkcję pracowniczej stołówki. Serwowane w nim dania są wegańskie i wegetariańskie.
KROK 2
Wprowadzaj społecznie i ekologicznie odpowiedzialną etykę współpracy, korzystając z dobrych praktyk i regulacji zawartych w tzw. zielonych przetargach. Prawo europejskie coraz bardziej sprzyja podejmowaniu odpowiedzialnych ekologicznie decyzji.
Ekoetykiety
Warto wybierać towary opatrzone certyfikatami ekologiczności. Najszerszy zasięg geograficzny w ramach Unii Europejskiej ma Ecolabel, zwany także stokrotką. Istnieje od 1992 roku i jest przyznawany wyrobom spełniającym wyższe normy środowiskowe. Najstarszym ekoznakiem jest powstały w Niemczech w 1978 roku Niebieski Anioł (Blaue Engel, Blue Angel). Podczas kwalifikowania wyrobów ocenia się: oszczędność surowca i zanieczyszczeń, ograniczenie hałasu, eliminację lub ograniczenie ilości odpadów oraz możliwość ich ponownego użycia. Indeks ekologicznych certyfikatów znajdziesz m.in. tu. Oprócz certyfikatów ekologicznych warto zwracać uwagę także na te o charakterze społecznym, tj. etykiety Fairtrade, Fair for Life, Fair Trade Certified, Fair Trade by Ecocert, jak również na produkty dostarczane przez certyfikowane Organizacje Sprawiedliwego Handlu (członków World Fair Trade Organization).
Zielone przetargi
Na stronie Urzędu Zamówień Publicznych znajdziesz kryteria środowiskowe dotyczące tzw. zielonych zamówień publicznych (ang. green public procurement – GPP).
W procesie tym wskazuje się na minimalne oddziaływanie na środowisko towarów i usług – w trakcie całego ich cyklu życia. Oznacza to, że istotna jest nie tylko cena danego produktu, lecz także koszt generowanej energii, konserwacji, w końcu utylizacji. Np. zakup produktów o niskim poziomie zużycia energii lub wody może pomóc znacząco obniżyć rachunki za media.
Przykładowo: do zielonego przetargu dotyczącego usług poligraficznych można wpisać następujące kryteria środowiskowe:
drukowanie na papierze z recyklingu, farbami ekologicznymi, używanie klejów na bazie wody;
opis procesów produkcji wpływających na zmniejszenie śladu środowiskowego (np. optymalizacja arkuszy do druku, zużycia farb, energooszczędne maszyny, oświetlenie LED);
pakowanie do wysyłki w duchu less/zero waste: ograniczane tworzyw sztucznych, stosowanie wypełniaczy do zabezpieczenia ze ścinków papierowych lub kompostowalnych materiałów (np.: skropak), opakowania wielokrotnego użytku i/lub z recyklingu;
oferowanie ekologicznych alternatyw (dobór papieru, farb, nakładu, formatu) dla wskazanych specyfikacji, umożliwiających jednak zachowanie jakości druku i estetyki publikacji.
W ten sposób zostało zrealizowane zamówienie na usługi wydawnicze przez Galerię Narodową Zachęta w Warszawie.
Ponadto istnieje szereg dokumentów i certyfikatów potwierdzających proekologiczne podejście firm do środowiska, np. raport w Krajowej bazie o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji – KOBIZE czy wpis w rejestrze podmiotów bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami BDO.
Zielone przetargi warto stosować w wyborze każdej usługi czy towaru – czy jest to przetarg na firmę sprzątającą, która używa nieszkodliwych dla środowiska detergentów, czy na pielęgnację zieleni opartą na nieinwazyjnych metodach ogrodniczych, czy na wybór energooszczędnego sprzętu komputerowego lub multimedialnego.
Zamówienia społeczne
Oprócz wskaźników środowiskowych, którymi warto się kierować w podejmowaniu współpracy z takim czy innym podmiotem gospodarczym, zwróć też uwagę na politykę społeczną danej organizacji. Czy promuje ona godną pracę bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, światopogląd, narodowość, pochodzenie etniczne, orientację seksualną? Czy respektuje prawa człowieka i prawa pracy? Warto też promować organizacje działające w obszarze ekonomii społecznej i solidarnościowej, miniprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP). Czy dana firma uwzględnia kwestie uczciwego i etycznego handlu, co mogą potwierdzić certyfikaty Fair Trade?
Na stronie Urzędu Zamówień Publicznych znajdziesz informacje dotyczące kryteriów społecznych, jakie można stosować w społecznie zrównoważonym procesie zamówień publicznych (zobacz).
KROK 3
Jeśli udało Ci się wprowadzić odpowiedzialną społecznie i ekologicznie etykę współpracy z podmiotami gospodarczymi w Twojej instytucji, warto tę postawę promować. Pamiętaj jednak, żeby swoje postawy popierać konkretnymi działaniami i tego samego wymagać od podmiotów współpracujących. Bądź uważny(-na), czy nie są to przypadkiem działania pozorne (tzw. greenwashing).
CSR, czyli społeczna odpowiedzialność biznesu
CSR (ang. corporate social responsibility) to strategia zarządzania, zgodnie z którą przedsiębiorstwa w swoich działaniach dobrowolnie uwzględniają interesy społeczne, aspekty środowiskowe czy relacje z różnymi grupami interesariuszy, w szczególności z pracownikami i pracowniczkami. W języku biznesowym bycie społecznie odpowiedzialnym oznacza inwestowanie w zasoby ludzkie, ochronę środowiska, relacje z otoczeniem firmy – i informowanie o tych działaniach. Istnieje szereg narzędzi, standardów i przewodników, które ułatwiają zarządzanie i implementację społecznej odpowiedzialności do strategii przedsiębiorstwa. Te najbardziej popularne to m.in.: SA 8000 (opublikowana w 1998 r.), AA 1000 (opublikowana w 1999 r.) czy opublikowana w 2010 r. norma ISO 26000.
CSR wykorzystuje szereg narzędzi, takich jak działania na rzecz lokalnej społeczności, działania proekologiczne, programy rozwojowe dla pracowników i pracowniczek, kursy, szkolenia, wolontariat pracowniczy czy kampanie społeczne. Być może w Twojej organizacji już się odbyła akcja lub kampania społeczna będąca częścią CSR-owej strategii danej firmy.
Zanim wejdziesz w tego rodzaju współpracę, warto zweryfikować, czy polityka firmy rzeczywiście jest realizowana w praktyce. Może się bowiem okazać, że odpowiedzialne społecznie zarządzanie to jedynie deklaracja, a pojedyncze akcje mają przykryć nieuważną na człowieka i planetę organizację pracy firmy. W ten sposób też można paść ofiarą greenwashingu, czyli zielonego oszustwa.
Warto podkreślić, że koncepcja CSR oraz reprezentujące ją normy i standardy to zjawisko bardzo pozytywne w obszarze biznesu. Poprzez nawiązywanie relacji gospodarczych z firmami realizującymi założenia CSR przyczyniasz się też do promocji tego zjawiska. Wpisując w przetargi kryteria społeczne i środowiskowe oraz wysoko punktując firmy działające w strategii CSR, promujesz zrównoważony i sprawiedliwy handel.
Więcej o społecznej odpowiedzialności biznesu w Polsce: http://odpowiedzialnybiznes.pl/.
Rzecznictwo ekologiczne
Wcześniej wymienione praktyki, dokumenty i postawy – takie jak: wskaźniki środowiskowe i społeczne w przetargach, ekoetykiety, wybieranie do współpracy firm zarządzanych w sposób odpowiedzialny i proekologiczny – przyczyniały się w przeszłości do zmian regulacji prawnych. Przykładem może być kampania na rzecz zakazu testowania kosmetyków na zwierzętach. W roku 2013, po wielu latach walki, Unia Europejska wprowadziła całkowity zakaz testowania produktów kosmetycznych na zwierzętach, w tym produktów gotowych, składników oraz kombinacji składników. Rozporządzenie zakazuje również wprowadzania ich na rynek Unii Europejskiej.
Instytucje kultury to platformy dystrybucji wiedzy mające ogromny kapitał symboliczny i krytyczny – dzięki czemu powinny lobbować na rzecz dokonywania odpowiednich zmian w prawie. Wraz z dobrymi praktykami, takimi jak realizowanie zielonych przetargów, mogą wpływać na regulacje prawne i przyczynić się do tego, że kryteria środowiskowe i społeczne będą obligatoryjne, a nie jedynie dozwolone. Instytucje te mogą też zawiązywać partnerstwa i sieci, by wspólnie oddziaływać na kształtowanie polityki proekologicznej w urzędach miejskich, wojewódzkich czy departamentach kultury.
