Działania kulturalne to nie tylko sfera kreacji twórczej, lecz także praca z tworzywem, konkretnymi materiałami i produktami – skomplikowana logistyka powiązanych ze sobą elementów, które wymagają zaplanowania, podjęcia konkretnych decyzji. W obecnym modelu funkcjonowania najczęściej sugerujemy się kryterium estetycznym i finansowym. Kryzys klimatyczny wymusza na nas jednak rewizję tych założeń i dodanie kolejnego ważnego czynnika: kryterium wpływu na środowisko. Jeśli chodzi o zrównoważone zarządzanie zasobami, polski sektor kulturalny niestety kuleje. Wielu zasobów, przygotowywanych w żmudnych procesach produkcji, używa się jednorazowo – bez wizji ich ponownego wykorzystania, bez dbałości o ekologiczną jakość surowców, bez myślenia o współpracy w tym zakresie z innymi podmiotami. Rzadko promuje się krótki łańcuch dostaw produktów, choć jest to jeden z ważniejszych elementów zrównoważonej produkcji. Dlatego tak ważna jest zmiana – zarówno w indywidualnych praktykach twórczych, wewnętrznych politykach instytucjonalnych, jak i w relacjach z wykonawcami(-czyniami), dostawcami(-czyniami) i usługodawcami(-czyniami). Dzięki temu produkcja kulturalna ma szansę stać się obszarem przyjaźniejszym środowisku.
KROK 1
Pierwszy krok to rewizja dotychczasowego planowania produkcji i użytkowania materiałów. Zastanów się, w jaki sposób możesz ograniczyć zamawianie i produkowanie nowych rzeczy, jak możesz wykorzystać posiadane już zasoby i zadbać o ich wielorazowy użytek, jak je przetworzyć, jakich pułapek produkcyjnych i jakich produktów unikać, by nie wytwarzać zbędnych śmieci. Przejście w świadomy sposób przez etap decyzyjny to klucz do dalszych etapów zrównoważonej produkcji.
Planowanie
Zrób listę rzeczy, które składają się na proces produkcyjny. Co musisz włączyć, zbudować, przetransportować? Dokąd musisz dojechać, co nagłośnić, oświetlić, nagrać, zamówić, jakie produkty, materiały, jakie narzędzia i sprzęty? Gdy skończysz, lista okaże się całkiem długa. Pamiętaj, że żadna z tych rzeczy nie pojawia się „znikąd” i nie odejdzie „donikąd”. Przeanalizuj, jaki to wszystko może mieć wpływ na środowisko.
3xR dla produkcji (+1)
Produkując spektakl, koncert czy wystawę, operujesz dużą liczbą materiałów i masz wpływ na decyzje o użytkowaniu energii, zakupach, surowcach, transporcie. Aby nałożyć na nie filtr zrównoważenia, skorzystaj z zasady 3xR, czyli reduce – ogranicz, reuse – użyj ponownie, recycle – przetwórz. W tej części konieczne jest uwzględnienie jeszcze jednego „R” – repair, czyli napraw.
Ogranicz. Najbardziej ekologicznym postanowieniem, jakie możesz podjąć na etapie planowania, jest: nie zamawiam i nie wytwarzam niepotrzebnych rzeczy. W obiegu znajduje się już tak dużo zasobów, że należy najpierw nauczyć się z nich korzystać. Tam, gdzie to możliwe, szukaj sposobu na zmniejszenie ilości wykorzystywanych surowców. Unikaj tworzyw, które będą później trudne w recyklingu. Zmniejsz ilość materiałów potrzebnych do zbudowania scenografii czy infrastruktury wystawienniczej. Zamiast kupować sprzęt – wypożycz go od innych organizacji. Jeśli jego zakup okaże się jednak konieczny – rozważ możliwość wspólnego kupna z innymi organizacjami. Zwróć uwagę na energooszczędne rozwiązania: wyłączaj i ograniczaj niepotrzebne oświetlenie i energię, używaj energooszczędnego oświetlenia LED etc.
> Teatr Dramatyczny w Wałbrzychu przez cały sezon 2019/2020 używał jednej scenografii modułowej, zaprojektowanej przez Karolinę Mazur. Scenografia składała się z brył wykonanych z drewnianej sklejki, którym można było nadawać różne konfiguracje i uzupełniać je o dodatkowe elementy: rekwizyty, tkaniny, meble. Twórcy i twórczynie modyfikowali ją na potrzeby kolejnych spektakli
Użyj ponownie. Sprawdź, co masz we własnych magazynach, i zastanów się nad ponownym wykorzystaniem zasobów. Najpierw zużywaj i przetwarzaj, a dopiero potem wytwarzaj. O ile w działaniach mniejszej skali postulaty te dość łatwo wprowadzić w życie – np. używając papieru czy opakowania z odzysku do działań warsztatowych – o tyle z rzeczami wielkogabarytowymi czy sprzętem może być większy problem. Jeśli pracujesz w dużej instytucji, czasem nawet nie wiesz, że materiał czy sprzęt, którego potrzebujesz, jest w magazynie. Dlatego dbaj o lepszą komunikację z innymi działami. Przygotujcie wspólnie katalog materiałów „do ogólnego użytku”, do którego cała organizacja miałaby dostęp i który byłby na bieżąco aktualizowany. Pamiętaj: najpierw sprawdź, czym dysponuje organizacja, zanim rozpoczniesz zakupy – rób to też we współpracy z zaproszonymi artystami i artystkami, zachęć ich do ponownego użycia posiadanych zasobów.
Problemem wielu instytucji kultury jest niewystarczająca infrastruktura magazynowa. Dlatego zdatne do ponownego użycia materiały są utylizowane, bo nie ma ich gdzie przechować. Zapobiegaj takim praktykom – są niegospodarne i nieekologiczne. Drobnymi – a nieprzydatnymi już z perspektywy instytucji – elementami wyposażenia podziel się z okolicznymi organizacjami czy lokalnymi partnerami lub zorganizuj garażówkę. Dzięki temu przewietrzysz magazyn, a także nawiążesz współpracę z lokalnymi fundacjami, stowarzyszeniami, kawiarniami, poznasz sąsiadów i sąsiadki (zobacz: DOBRE SĄSIEDZTWO).
> Przykład: Wyprzedaż garażowa przedmiotów z muzealnych magazynów Emilii, za: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
Większym wyzwaniem dla instytucji są środki trwałe, duże gabaryty, jak np. infrastruktury wystawiennicze, scenografie teatralne – wyprodukowane w pocie czoła i często niszczone tuż po zakończeniu projektu, bo były przygotowane z myślą o jednorazowym wydarzeniu. Spróbuj zaplanować użytkowanie tej samej architektury czy scenografii przez kilka sezonów lub odzyskaj, przetwórz przynajmniej jej części. Jeśli elementy scenografii mają szczególną wartość, zorganizuj aukcję, a dochody przeznacz na cel charytatywny lub działalność programową swojej instytucji.
> Przykład: Aukcja charytatywna krzeseł z wystawy Obcy w domu. Wokół Marca ’68, za: Muzeum POLIN
Pomyśl o stworzeniu konsorcjum różnych organizacji ze wspólnymi magazynami i wzajemnym korzystaniem z zasobów. Oczywiście wiele procedur, które są możliwe w organizacjach pozarządowych, w instytucjach publicznych jest trudniejszych do przeprowadzenia ze względu na obowiązujące przepisy. Część instytucji zatem nawet nie poszukuje takich rozwiązań, powołując się na dyscyplinę finansów publicznych. Warto jednak pamiętać, że instytucje publiczne mają możliwość sprzedaży niepotrzebnego wyposażenia czy sprzętu jako tzw. majątku zbędnego. Utylizacja nie jest jedynym rozwiązaniem, dlatego rozważ próby wprowadzenia produkcji do „drugiego obiegu”.
Warszawska Spółdzielnia Kultury, która powstała z inicjatywy dzielnicowych domów kultury, zrzesza nastawione na lokalne działania instytucje, organizacje pozarządowe, nieformalne inicjatywy i każdą chętną osobę. Pokazuje więc, że tego typu współpraca jest realna i że można próbować przezwyciężać bariery formalne. Spółdzielnia rozwija ideę nieodpłatnego krążenia dóbr i dzielenia się między różnorodnymi podmiotami zasobami, które mogą zostać przekazane do wspólnego obiegu. Dotyczy to np. przestrzeni do działań, sprzętu i materiałów. Obowiązuje jedynie kryterium, by działania były sąsiedzkie, otwarte i niekomercyjne. Przyświeca im idea „dzielenia się”, nie zaś „wymieniania”.
> Czytaj więcej: Spółdzielnia Kultury: Pożyczaj i organizuj, za: NGO.pl
> Zobacz także: PARTNERSTWA I KOALICJE
> Wymiana i dzielenie się zasobami mogą mieć różny charakter. Np. szwedzka organizacja Retoy promuje ideę zrównoważonego stosunku do konsumpcji wśród dzieci i rodziców. Rozwija platformę wymieniania się zabawkami, przekazuje je potrzebującym dzieciom lub poddaje recyklingowi w laboratorium edukacyjnym. Czytaj więcej: Retoy (tekst w jęz. angielskim)
Napraw. Jednym z wątków ponownego użytkowania jest naprawa. Wiele rzeczy – np. słabiej działające sprzęty, stary czajnik, „zamulające” komputery – uznaje się często przedwcześnie za niewydolne i są po prostu wyrzucane. Niekiedy dzieje się tak nawet bez podjęcia próby ich serwisowania. Tymczasem wiele z tych przedmiotów może mieć jeszcze dużą wartość użytkową. Zaniechiwanie napraw sprawia, że niepotrzebnie zbyt wcześnie tracimy z obiegu wiele użytecznych zasobów.
> Platform21, holenderska organizacja projektowa, swoim sztandarowym hasłem uczyniła zachęcanie do naprawiania. Zdaniem projektantów we współczesnej kulturze recykling jest przeceniany, zaś naprawa jest niedoceniana – zarówno jako siła twórcza, kulturalna, ekonomiczna, jak i w kontekście potencjału środowiskowego. Przeczytaj Repair Manifesto, za: Platform 21 (tekst w jęz. angielskim)
> W Katalonii prężnie działa organizacja zrzeszająca lokalne grupy, firmy i organizacje, którym zależy na wdrażaniu idei zamkniętego obiegu w obszarze technologii informacyjno-komunikacyjnych. Organizacja działa na zasadach open source, a jej głównym celem jest zapobieganie przedwczesnemu recyclingowi. Na stronie internetowej można zapoznać się z ciekawymi publikacjami, w tym z raportem „Barriers to reuse electronics coming from the public sector”. Zobacz: Ereuse/Publications (tekst w jęz. angielskim)
Przetwórz. Na tym etapie ostatecznie żegnasz się z rzeczą. Jej surowiec zostanie wykorzystany, by stworzyć z niego coś nowego. Warto jednak pamiętać, że kluczem do jak największego odzysku surowca jest prawidłowa segregacja odpadów. W sektorze kreatywnym recykling nie tylko może być użyteczny, lecz także staje się przestrzenią działań twórczych. Poszukiwanie kreatywnych sposobów na przetwarzanie odpadów i ponowne ich włączanie w obieg we współpracy z artystami i artystkami mogłoby się stać trwałym elementem programu instytucji i obejmować różne skale – od „ikonicznej” torby z banerów po większe realizacje. W teatrach np. coraz częściej słyszy się o przetwarzaniu elementów scenografii z wcześniejszych produkcji. Coraz więcej realizacji stawia sobie za cel bazowanie na materiałach z odzysku i surowcach przetworzonych. Na świecie zaś z recyklingu powstają nawet budynki – w tym budynki instytucji kultury!
> Zobacz, jak artyści i artystki w nieoczywisty sposób przetwarzają posiadane materiały: The Arts and Sustainability: Renewable Materials from Unexpected Places, za: Medium (tekst w jęz. angielskim)
> Przeczytaj o budowlach z recyklingu: Nieśmieciowa architektura ze śmieci. Odpady jako nowy materiał budowlany, za: Bryła
Komunikuj. Jeżeli tworzysz scenografię z recyklingu, wprowadzasz modułowe meble do wielokrotnego użytku, wykorzystujesz ponownie architekturę wystawy, umieszczaj te informacje w kolofonach wystaw, spektakli, informuj o nich publiczność. Twoje praktyki mogą zainspirować inne osoby i instytucje, a ekologiczny aspekt projektu może być dodatkową zachętą do odwiedzenia przez publiczność Twojej produkcji.
Problematyczny plastik
Jest jeden rodzaj tworzywa – a właściwie kilka – którego w miarę możliwości trzeba szczególnie unikać. Chodzi tu o tworzywa sztuczne. Ich uniknięcie nie jest jednak łatwe – plastik, bo tak brzmi popularna nazwa, wykorzystuje się w wytworach praktycznie każdej branży. Jego oszałamiająca kariera wiąże się z wieloma przydatnymi dla człowieka zastosowaniami: wydłuża okres przechowywania żywności, jest lekkim i uniwersalnym materiałem wytwórczym. Efekt jednak jest taki, że staliśmy się zakładnikami(-czkami) milionów ton plastiku, który zalega na całym świecie w glebie, w wodach, na wysypiskach. Jeśli nie zmienimy naszego podejścia, jak podaje Fundacja Mare, do 2050 r. morza i oceany będą zawierać wagowo więcej plastiku niż ryb.
W jaki sposób tworzywa sztuczne wpływają na klimat? Konwencjonalne tworzywo sztuczne jest wykonane z paliw kopalnych. Wydobycie, produkcja i transport wykorzystywanej ropy naftowej i gazu ziemnego przyczyniają się do emisji gazów cieplarnianych. Plastik potrzebuje około 500 lat lub więcej, aby ulec degradacji. Kiedy zaś ulega degradacji, rozpada się na mikroplastiki, które obecnie są praktycznie niemożliwe do oczyszczenia. Bywa też, że tworzywa sztuczne zawierają substancje chemiczne, które mają szkodliwy wpływ zarówno na środowisko naturalne, jak i na zdrowie ludzkie.
Stwierdzenie, że każdy plastik podlega recyklingowi, jest w praktyce mitem. Mamy sześć podstawowych odmian plastiku, każda o innych właściwościach – z czego tylko kilka ma potencjał recyklingowy, ale zależy on od wielu zewnętrznych czynników (m.in. opłacalność, trwałość, przetwarzalność materiału w danym kraju). Do tego dochodzą tworzywa sztuczne o numerze 7, tzw. tworzywa inne – nieprzetwarzalne. Plastik plastikowi zatem nierówny. Są też jego odmiany mniej i bardziej szkodliwe, np. koniecznie trzeba unikać produktów zawierających toksyczny bisfenol A (BPA). Najlepiej odzyskiwalny jest polietylen o bardzo dużej gęstości HDPE (2) i polipropylen PP (5). Najpopularniejszy PET (1), z którego są robione butelki na wodę, owszem – podlega recyklingowi, ale pod różnymi warunkami. Jego odzyskanie plasuje się obecnie na poziomie zaledwie 20% (podczas gdy np. szkła powyżej 90%), ponieważ jest to często nieopłacalne, a wtórny wyrób z tego produktu ma zbyt niską jakość (PET traci na jakości przy kolejnych przetworzeniach).
Produktów plastikowych oznaczonych znakiem „kompostowalny” nie można włożyć do zwykłego kompostownika (wymagają kompostowni przemysłowych). Znaczna część produktów plastikowych oznaczonych jako „biodegradowalne” rozkłada się tyle czasu, ile standardowe tworzywa sztuczne, jednocześnie przekształcając się w mikroplastiki. Bioplastiki – chociaż nie są wykonywane z paliw kopalnianych, tylko z odnawialnych źródeł roślinnych – mają wiele takich właściwości jak tworzywa sztuczne. Przyciągają inne toksyny niczym gąbka, z łatwością mogą dostać się do różnych ekosystemów, zanieczyszczając je. Odpady z tworzyw sztucznych są dziś w środowisku tak wszechobecne, że pojawiają się głosy, by mówić o plastiku jako geologicznym wskaźniku ery antropocenu.
W miarę możliwości unikaj dokładania się do tego „złoża”. Wbrew pozorom masz na to całkiem spory wpływ – bazując na danych ONZ, aż niemal 40% wytwarzanych globalnie plastików to opakowania. Za nimi pozostaje produkcja plastiku związana z wyposażeniem domu, przemysłem budowlanym czy elektronicznym. A że o wyborze opakowań decydujemy my, konsumenci i konsumentki – to wybierajmy świadomie i swoimi wyborami stymulujmy kierunki zmian rynku produkcji.
> Czytaj więcej: Plastik a klimat, za: Nauka o klimacie
Materiałowe narzędziowniki
Jeśli poszukujesz konkretnych wskazówek, na co zwracać uwagę w procesie produkcji, aby uekologicznić Twoje procesy i surowce, z których korzystasz, polecamy lekturę niżej wymienionych poradników i stron.
> Dla muzealniczek i muzealników – przewodnik do zrównoważonego użytkowania materiałów podczas pakowania, magazynowania i transportowania obiektów: Waste & Materials: Collections Care: Packing, Storage & Transport, za: KiCulture
> Dla osób budujących scenografie, ściany wystawiennicze, pracujących z tkaninami, kostiumami, draperią, meblami i rekwizytami, oświetleniowców i dźwiękowców: Julie’s Bicycle Practical Guide, za: Julie’s Bicycle
> Dla osób poszukujących bazy ekologicznych materiałów: Rematerialise, za: Kingston University
> Dla osób zainteresowanych kreacją nowych, nietoksycznych materiałów: #1: Materiom – platforma dotycząca wytwarzania biodegradowalnych materiałów z dostępnych lokalnie biomas, tworzona przez międzynarodową społeczność projektantów(-tek), naukowców(-czyń), inżynierów(-rek) i artystów(-tek). #2: The Future Materials Bank – internetowa platforma dla artystów i artystek, służąca gromadzeniu „materiałów przyszłości”, tj. alternatywnych, biodegradowalnych surowców, które mogłyby zostać wprowadzone do obiegu sztuki, zastępując tworzywa szkodliwe przyrodzie.
KROK 2
Zapoznaj się z ideą gospodarki zamkniętego obiegu i wynikającej zeń filozofii zrównoważonego projektowania. Testowanie tego modelu w praktyce i stopniowe wdrażanie jego założeń warto zacząć już teraz, mapując kolejne możliwości. Założenia „zamkniętego obiegu” dotyczą jednak holistycznej zmiany, przemodelowania całego procesu produkcji i konsumpcji. Jest to proces trudny i długofalowy. Sprawdź, co udało się zrobić w tej dziedzinie innym oraz co i w jakim zakresie uda się wdrożyć Tobie. Wiedza buduje się tu na wspólnym poszerzaniu i pogłębianiu możliwych praktyk.
Obieg zamknięty
Model gospodarki obiegu zamkniętego (nazywanej też gospodarką cyrkularną, ekonomią cyrkularną) to odejście od tradycyjnego schematu liniowego: wydobycie–produkcja–konsumpcja–utylizacja. Doprowadził on bowiem do wyczerpywania się zasobów oraz obecnego kryzysu klimatycznego i ekologicznego. Stąd pojawiają się wołania o kategoryczną zmianę tego schematu na rzecz domknięcia łańcucha wykorzystywania materiałów – na wzór środowiska naturalnego, gdzie w obiegu materii nic nie ginie. W tym zamyśle nie produkujemy odpadów, tylko surowce i rzeczy, które można ponownie wykorzystać lub przekazać dalej. Łańcuch ten zaczyna się od projektowania, przez produkcję, pakowanie, dostawy, magazynowanie, dystrybucję, aż po wykorzystanie rzeczy i ich utylizację. Celem modelu gospodarki cyrkularnej jest utrzymanie produktów, materiałów i zasobów w ich najwyższej wartości i funkcjonalności przez jak najdłuższy czas – poprzez ciągłe cykle regeneracji, ponownego wytwarzania i odnawiania. Jest to zatem proces złożony, ale do domykania (lub niedomykania) łańcucha obiegu przyczynia się każdy i każda z nas, podejmując różnorodne decyzje związane z wytwarzaniem i zakupem (bądź rezygnacją z zakupu) określonych produktów i usług. Zasadniczym celem modelu zamkniętego jest nie tylko zaspokajanie potrzeb człowieka, lecz także sprawiedliwy podział zasobów – bez naruszania funkcjonowania świata przyrody i biosfery.
> Interesującym materiałem do lektury jest „Analiza przepływu materiałów”, w której festiwal DGTL potraktował swoje wydarzenie jako przykładowy „obieg zamknięty”, testując, jak w kolejnych edycjach może modyfikować swoje procesy produkcyjne w drodze do wdrażania modelu cyrkularnego; zobacz: DGTL/ Material Flow Index (w jęz. angielskim)
Zrównoważone projektowanie
Zasady. Projektowanie zrównoważone bierze pod uwagę cykl produktu od początku do końca (cradle to cradle, od kołyski do kołyski), a każdy z etapów jego życia uwzględnia kryteria ekologiczne. Choć wytyczne zrównoważonego projektowania mogą brzmieć jak konieczność, która ogranicza, to jednak w rzeczywistości stanowią ogromny potencjał, który daje szansę na tworzenie lepszej jakości produktów, wspiera kreatywność i innowacyjność.
Poniżej znajdziesz kilka prostych, lecz w praktyce dość wymagających aspektów, które należy uwzględnić w zrównoważonym projektowaniu:
– mniej materiałów (zanim kupisz coś nowego, zastanów się nad ponownym użyciem istniejących zasobów);
– łatwość przetworzenia (łatwy demontaż, możliwość separacji materiałów);
– charakter materiałów (najlepiej, gdy jest to jeden materiał lub różne materiały biodegradowalne i naturalne);
– trwałość (maksymalna żywotność produktu);
– wielofunkcyjność (możliwość ponownego wykorzystania, naprawienia, wielu zastosowań, zdatność do recyklingu);
– wydajność (dostosowanie do funkcji i skali, np. zaprojektowanie etalażu wystawy objazdowej tak, by zmieścił się w jak najmniejszym środku transportu, nadawał się do ponownego użycia lub efektywnego składowania);
– innowacyjność (możliwość optymalizowania produktu);
– spójne ekoprzesłanie (propagowanie idei projektowania zrównoważonego w połączeniu z produktem, który o nim zaświadcza).
Do tych ogólnych zasad stosowane są też bardziej szczegółowe regulacje, które wynikają ze standardów wprowadzania na rynek zrównoważonych produktów. Główne certyfikaty i standardy dla tego obszaru, które warto zapamiętać, to: Cradle to Cradle (C2C), ISO 14062, ISO 14001.
Przekładanie. Zrównoważone projektowanie przekłada się na kolejne elementy cyklu produktu: zrównoważone pakowanie (minimalizowanie opakowań, etyczna produkcja, zdatność do przetworzenia), łańcuch dostaw (skracanie drogi transportu, korzystanie z lokalnych wytwórców i dostawców), magazynowanie, dystrybucja – aż po wykorzystanie rzeczy i jej utylizację (o ile po przejściu obiegu nie nadaje się do ponownego wykorzystania). Aby zadbać o te aspekty, warto prześledzić proces użytkowania materiałów i usług wewnątrz własnej organizacji – co do niej „wpływa”, co z niej „wypływa”, kto podejmuje decyzje o tym, co zamówić lub kupić, kiedy, ile i jak to jest wykorzystywane, jakie jest tego dalsze życie. Zwróć uwagę na charakterystykę poszczególnych wykonawców, usługodawców czy producentów – i wybieraj tych, którzy mogą się wykazać właściwą polityką środowiskową. Warto zacząć stosować klauzule o zrównoważonym rozwoju środowiskowym i społecznym w zamówieniach publicznych, podkreślając obowiązkowe uwarunkowania do spełnienia, np. korzystanie z lokalnych zasobów czy produktów pochodzących ze zrównoważonych źródeł. Podobne zapisy należy też uwzględniać w umowach.
Istotnym czynnikiem potwierdzającym zgodność wyrobów lub usług z ekologicznymi standardami są też certyfikaty. Ponieważ jednak systemów certyfikowania jest na rynku bardzo dużo i niekiedy można ulec czarowi marketingowej ekopieczątki, nie zaś rzeczywistym, rzetelnym kryteriom weryfikacji, warto zachować czujność i w razie potrzeby wspierać się sprawdzonymi, wiarygodnymi certyfikatami ekologicznymi (przykładowa lista poniżej). Sięgaj też do poradników dotyczących odpowiedzialnych zakupów, by wybierać marki, które mają pozytywny wpływ na ludzi, środowisko i planetę.
Ważnym aspektem w procesie przekładania założeń obiegu zamkniętego na praktykę jest stałe budowanie umiejętności odpowiedzialnego korzystania z materiałów (jak dokonywać wyborów, jakie pytania zadawać, jak wspierać ideę cyrkulacji zasobów) – zarówno wśród personelu, załogi, artystów, dostawców, jak i wśród publiczności. Wewnątrz organizacji mogą temu służyć wewnętrzne szkolenia, zaś w relacji z widzami i widzkami – choćby warsztaty z naprawiania, odnawiania, regeneracji, przerabiania zamiast kupowania nowych przedmiotów.
> Zapoznaj się z przykładami ekocertyfikatów
> Poradnik Ethical Consumer Guide (w jęz. angielskim)
> Poradnik Ekonsument, za: Fundacja Kupuj Odpowiedzialnie
> Zainspiruj się: przeczytaj raport Lessons from the Great Recovery 2012-2016, pokazujący, jak wdrażać założenia ekonomii cyrkularnej w projektowanie i produkcję, za: RSA (w jęz. angielskim)
> Wiele wartościowych wskazówek dotyczących ekodizajnu, modelu gospodarki cyrkularnej i narzędzi związanych z jej wdrażaniem w sektorze kreatywnym znajdziesz na stronach: Sustainability Guide, Circular Design Guide (w jęz. angielskim)
KROK 3
To właściwy moment, by wspólnie z innymi instytucjami i organizacjami kultury zastanowić się nad tym, jak zapewnić cyrkulację posiadanym materiałom – czyli jak współdziałać, dzielić się materiałami i sprzętami oraz stworzyć wspólny zasób wsparcia produkcji kultury.
W stronę współdzielenia
Ogólnoinstytucjonalna spółdzielnia kultury? Centralny magazyn? Brzmi jak utopia. Gdyby jednak odłożyć na bok pierwszy opór i pomyśleć o tym w zrównoważonej skali: osiedlowej, dzielnicowej, czy nawet miejskiej – idea ta zaczyna brzmieć interesująco, a nawet całkiem realnie. Podawane w tym przewodniku przykłady inicjatyw spółdzielczych i wzajemnościowych pokazują, że tworzenie zasobu wspólnego, również z udziałem podmiotów instytucjonalnych, jest możliwe. Schematy działania mogą być bardzo różne. Możecie np. otworzyć swoje magazyny z zasobami na potrzeby lokalnych artystów czy artystek. Instytucje podobnego typu (muzea, teatry, kina etc.) mogą też dążyć do stworzenia sieci wymiany i współpracy w krążeniu zasobów. „Magazyn” nie musi też – choć może – oznaczać fizycznej przestrzeni; może się realizować w przestrzeni wirtualnej, jak pokazuje przykład warszawskiej Spółdzielni Kultury. Możliwości jest wiele. Ważne, by środowisko kultury wspólnie sprzeciwiło się marnotrawieniu zasobów i wytworzyło systemy współdziałania ze sobą w dzieleniu się dobrami. Jednorazowa architektura ma szansę stać się wówczas architekturą wielokrotnego użytku, niepotrzebne meble – wrócić do obiegu, a dawno nieużywany sprzęt, stojący od lat za kartonami w magazynie, może zostać w końcu spożytkowany.
Poszerzona praktyka współdzielenia zasobów byłaby nie tylko odciążeniem dla środowiska, etycznym zwrotem ku rzeczy, lecz także asumptem do zakwestionowania obecnego modelu kultury – opartego na własności. Warto pytać: po co posiadać na własność, skoro można pożyczyć? Po co wyrzucać, skoro można oddać komuś innemu? Po co zatrzymywać, skoro można uruchomić? Przyglądanie się praktykom innych, które okazały się skuteczne, tym bardziej popychają do myślenia w tym kierunku.
> Zainspiruj się: Materials for the Arts to partnerski program nowojorskiego Departamentu Spraw Kulturalnych oraz Departamentu Sanitacji i Departamentu Edukacji, jeden z większych ośrodków Creative Reuse w Stanach Zjednoczonych. Gromadzi szeroki wachlarz materiałów, przekazanych do ponownego wykorzystania przez lokalne firmy, społeczności, domy mody, produkcje telewizyjne, korporacje. Zasoby te – w których można znaleźć wszystko: od dywanów po szczoteczki do zębów – są bezpłatnie udostępniane środowiskom twórczym, szkołom, organizacjom obywatelskim, agendom miejskim. MFTA promuje ponowne wykorzystywanie zasobów, odzyskując przy tym do obiegu setki ton materiałów rocznie
