Transport odpowiada za około 15% globalnych emisji gazów cieplarnianych. W Unii Europejskiej jego udział jest znacznie wyższy i wynosi około 28%, z czego zdecydowana większość emisji pochodzi z ruchu drogowego i lotniczego. W sektorze kultury i sztuki, gdzie podróże są jednym ze stałych elementów, kwestie transportowe dotyczą wielu aspektów: mobilności osób artystycznych i zespołów instytucji/organizacji, ekip technicznych, dostaw usług i sprzętu, przewozu dzieł sztuki czy sposobów przemieszczania się publiczności. Nawet przy niewielkiej skali działania świadome decyzje, dotyczące podróży i ograniczanie najbardziej emisyjnych form transportu, mogą znacząco obniżyć ślad węglowy instytucji i organizowanych wydarzeń.
KROK 1
Skup się na zwiększaniu świadomości, kształtowaniu codziennych nawyków i promowaniu zielonego transportu wśród zespołu, osób współpracujących i publiczności, a także zapewnieniu podstawowej infrastruktury wspierającej prośrodowiskowe wybory.
Dojazdy codzienne
Przyjrzyj się codziennym nawykom osób pracowniczych i stałych współpracowników/czek. Zachęcaj do dojazdów do pracy transportem zero emisyjnym (rowerem, pieszo) lub transportem publicznym (tramwaj, metro, autobus), który w przeliczeniu na jednego pasażera odznacza się niską emisyjnością. Aby to ułatwić, udostępnij mapy tras rowerowych, informacje o połączeniach komunikacyjnych, wskaż najbliższe przystanki. Rozważ wprowadzenie drobnych benefitów dla osób pracowniczych, np. dofinansowanie zakupu roweru, częściowe dopłaty do biletów okresowych komunikacji miejskiej etc.
Infrastruktura rowerowa
Wspieranie dojazdów rowerem nie wymaga dużych nakładów. Ważne jest zapewnienie podstawowych udogodnień: stojaków rowerowych (najlepiej zadaszonych) lub łatwo dostępnego schowka na rowery, a także dostępu do prysznica w budynku. Dzięki temu więcej osób potraktuje rower jako realną alternatywę dla samochodu czy autobusu, zwłaszcza przy dłuższych dojazdach lub niekorzystnych warunkach pogodowych. W miarę możliwości rozważ zakup rowerów służbowych, aby zespół mógł w godzinach pracy wygodnie przemieszczać się na krótkie spotkania w mieście. Takie rozwiązanie z powodzeniem wdrażają już niektóre instytucje.
> Czytaj więcej, dlaczego warto, by pracodawcy wspierali infrastrukturę rowerową: Ekobarometr 2025. Prowadzisz firmę? Zainwestuj w rowery, za: Nowy Marketing.
Podróże służbowe
Ograniczaj zbędne podróże służbowe, szczególnie długodystansowe. Organizuj je w mniejszych zespołach, zamiast spotkań fizycznych decyduj się na spotkania online. Promuj podróże pociągiem, szczególnie na trasach krajowych. W drugiej kolejności wybieraj pozostałe środki komunikacji zbiorowej. Podróże samochodem powinny być zarezerwowane dla miejsc trudno dostępnych transportem publicznym, zwłaszcza na obszarach wiejskich, oraz w przypadku osób o ograniczonej mobilności. Wprowadź zasadę „zero lotów krajowych”. Jeśli na dalszych trasach musisz skorzystać z połączenia samolotowego, unikaj lotów z przesiadkami – znaczna część emisji gazów jest związana z cyklem startu i lądowania maszyny. Wybieraj klasę ekonomiczną – jej emisja jest 4-5 razy mniejsza niż w pierwszej klasie (fotele zajmują mniej miejsca, zwiększając tym samym liczbę osób pasażerskich na pokładzie). Korzystaj z linii lotniczych z nowszymi modelami samolotów, które emitują mniej zanieczyszczeń. Spróbuj zmaksymalizować wartość takiej podróży – zaplanuj dłuższy pobyt, połącz z innymi spotkaniami i wykorzystaj okazję, by lepiej poznać lokalny kontekst. Aby skutecznie redukować emisje CO₂ związane z transportem, coraz więcej organizacji wprowadza konkretne ograniczenia dotyczące podróży lotniczych. Przykładowe regulacje to: maksymalnie x lotów międzynarodowych na osobę rocznie, limit łącznej liczby lotów w organizacji (do x rocznie), czy zakaz korzystania z lotów krótkodystansowych, jeśli możliwa jest podróż pociągiem trwająca mniej niż x godzin.
> Wiele linii lotniczych oferuje kompensację emisji CO₂ przy zakupie biletu, jednak brakuje jasności co do wykorzystania tych środków, a skuteczność tych offsetów jest coraz częściej kwestionowana. Czytaj więcej: Carbon Offsets Used by MajorAirlines Based on Flawed System, Warn Experts, za: The Guardian.
> Zainspiruj się ciekawym przykładem – w ramach zachęty do korzystania z zielonego transportu, instytucje mogą oferować dodatkowy płatny czas wolny dla osób, które, planując swój urlop, zamiast samolotów chcą wybrać podróże niskoemisyjne: Climate Perks.
Wspólne przejazdy
Jedną z podstawowych zasad zrównoważonego transportu jest ograniczanie podróży samochodem w pojedynkę –auta osobowe odpowiadają za dużą część emisji. Jeśli dojazd autem jest niezbędny, warto organizować wspólne przejazdy, by maksymalnie wykorzystać liczbę miejsc w pojeździe. Wspieraj carpooling, czyli łączenie osób podróżujących na tej samej trasie. Ułatw to, tworząc wewnętrzny, prosty system – może to być tablica ogłoszeń (fizyczna lub online), wspólny arkusz kalkulacyjny, grupa na komunikatorze. Dzięki temu zespół będzie mógł umawiać się na wspólne przejazdy.
> Dowiedz się, dlaczego tak ważne jest ograniczanie indywidualnych przejazdów autem: Emisje CO₂ z samochodów: fakty i liczby (infografiki), za: Parlament Europejski.
> Czytaj więcej: Jak korzystanie z transportu publicznego i wspólne przejazdy mogą pomóc środowisku, za: Instytut Rozwoju Myśli Ekologicznej.
> Pod tym linkiem znajdziesz ciekawą grafikę przedstawiającą emisje CO₂ związane z rocznymi dojazdami do pracy na terenie Warszawy, w tym różnicę między przejazdem autem w pojedynkę, a podróżą współdzieloną przez kilka osób: Ekspert ds. transportu: Popularność SUV-ów (także elektrycznych) to zła wiadomość dla klimatu, za: Nauka o klimacie.
Podróże gości/ń i osób artystycznych
Podobnie jak w przypadku osób pracowniczych – na trasach krajowych i ościennych wybieraj transport zbiorowy, w pierwszej kolejności pociąg, w drugiej autobus. Organizuj wydarzenia hybrydowe, umożliwiając udział osobom z odległych lokalizacji bez konieczności podróży. Minimalizuj loty, wyklucz loty krajowe. Międzynarodowe podróże bez korzystania z lotów wymagają więcej czasu, mogą też generować wyższe koszty. Współpracując ze sponsorami i zewnętrznymi instytucjami, wyraźnie zaznaczaj, że budżet uwzględnia zrównoważone formy transportu – transparentność może skłonić partnerów do pokrycia dodatkowych kosztów związanych z ekologicznymi rozwiązaniami.
Dla gości/ń wybieraj nocleg w pobliżu miejsca wydarzenia, co ograniczy dodatkowy transport. Zachęcaj zaproszone osoby do korzystania z komunikacji miejskiej, zaproponuj im bilet na transport publiczny, najlepiej w formie karty wieloprzejazdowej – to wygodne, niskoemisyjne i często tańsze rozwiązanie. Jeśli zapraszasz gości/gościnie z daleka, zaplanuj i umożliw im dłuższy pobyt – zaproponuj współpracę z innymi instytucjami, by łączyć występy lub spotkania i jak najlepiej wykorzystać ich obecność w twojej miejscowości. (zobacz: PRODUKCJA WYDARZEŃ)
> Coraz więcej osób artystycznych z własnego wyboru unika lotów, wybierając „powolne podróżowanie” pociągiem. Przeczytaj bloga z takiej podróży: London to Copenhagen: an Experiment in Slow Travel, za: Workroom Fastfamiliar. Skorzystaj z platformy ułatwiającej wyszukiwanie międzynarodowych połączeń kolejowych: Seat61.
> Przeczytaj o inicjatywie naukowców i naukowczyń, którzy zrezygnowali z latania samolotem lub je mocno ograniczyli: No Fly Climate Sci.
Ekologia dojazdów publiczności
Promuj zrównoważone formy przemieszczania się wśród publiczności. Na stronie internetowej w zakładce „Dojazd” wskaż rower, spacer i transport publiczny jako polecane ze względu na środowisko. Dodaj mapy ścieżek rowerowych, czas dojścia z ważnych punktów, wskaż przystanki komunikacji miejskiej, linie metra, tramwaje i autobusy. Poinformuj o dostępnych udogodnieniach, np. bezpiecznym parkingu rowerowym, strefie wypoczynku czy kawiarni. Rozważ drobne benefity dla osób podróżujących niskoemisyjnie, np. zniżki lub darmowy napój. W mniejszych miejscowościach warto dostosować godziny wydarzeń do lokalnych rozkładów jazdy. Gdy transport publiczny jest niewystarczający, aby ograniczyć liczbę aut, udostępnij platformę wspólnych przejazdów, podaj linki do stron takich jak BlaBlaCar lub zorganizuj dojazd autobusowy.
W przypadku dużych wydarzeń emisje związane z dojazdem publiczności mogą stanowić ponad połowę całkowitego śladu węglowego, dlatego warto zbierać dane o transporcie już na etapie rejestracji lub zakupu biletu. Nie chodzi o precyzyjne dane, lecz o uzyskanie ogólnego obrazu, który pomoże lepiej planować zrównoważone rozwiązania. Nawet proste metody, takie jak krótkie ankiety czy analiza kodów pocztowych, mogą dostarczyć wartościowych informacji. Kluczowe dane, które pozwolą uszczegółowić obraz, to: środek transportu, pokonana odległość oraz liczba osób podróżujących wspólnie.
> Zobacz, jak muzeum położone z dala od głównych tras zachęca do dojazdu bez samochodu: It’s Easy to Vist the Cateran Museum!, za: Cateran Ecomuseum.
> Przeczytaj o kampanii towarzyszącej trasie jednego z zespołów, dzięki której udało się zmniejszyć wpływ podróży publiczności na środowisko: Ticket to Ride: Sustainable Audience Travel for Major Events, za: Vision for Sustainable Events.
> Sprawdź przykład narzędzia do carpoolingu dla osób uczestniczących w dużym wydarzeniu: Plan Your Trip, za: Festival d’Avignon.
Logistyka i dostawy
Już na etapie planowania zamówień i współpracy z podwykonawcami uwzględniaj wpływ dostaw na środowisko. Najważniejsze są tu dwie wskazówki: minimalizowanie liczby przejazdów (skracanie łańcucha dostaw) i tam, gdzie to możliwe, współpraca z lokalnymi producentami. Pamiętaj o zasadzie „reuse”, co pomoże ograniczyć nowe zakupy i transport. Dla brakujących elementów – zamiast przewozić je z daleka, najpierw sprawdź, co można zamówić lokalnie. Unikaj pojedynczych przewozów – staraj się łączyć i grupować zamówienia w jednym transporcie. Do drobnych dostaw lokalnych, które wymagają szybkiej realizacji, zamawiaj kurierów rowerowych. W ten sposób ograniczysz nie tylko emisje, ale również ryzyko opóźnień i nadmiarowych kosztów. (zobacz: PRODUKCJA: MATERIAŁY)
KROK 2
W kolejnym kroku poznasz bardziej złożone aspekty transportu, które wymagają niekiedy szerszych współprac i ustaleń, a w niektórych przypadkach, jak transporty zbiorów muzealnych – specjalistycznej floty.
Bilety łączone
Rozważ wprowadzenie tzw. biletu łączonego – wejściówki do instytucji lub na wydarzenie kulturalne połączonej z biletem na transport publiczny. Takie rozwiązanie nie tylko ułatwia dostęp do wydarzeń, ale też aktywnie zachęca do rezygnacji z indywidualnych przejazdów samochodem, co jest spójne z zielonymi strategiami dużych miast, które dążą do ograniczenia ruchu aut. Z powodzeniem stosują je też organizatorzy dużych festiwali teatralnych, muzycznych czy wydarzeń odbywających się w wielu lokalizacjach, realnie zmniejszając ślad węglowy.
> Czytaj o przykładzie karty Berlin Welcome Card, która łączy bilety do berlińskich muzeów z możliwością przemieszczania się środkami miejskiego transportu publicznego: Sustainable Berlin, za: Visit Berlin.
> Bilet wstępu na festiwal Ruhrtriennale, odbywający się na terenie Zagłębia Ruhry, pełni również funkcję biletu komunikacji publicznej na trasie do i z miejsca wydarzenia: Journey, za: Ruhtriennale.
Transport obiektów i dzieł sztuki
Transport obiektów i dzieł sztuki, zwłaszcza na skalę międzynarodową, jest jednym z bardziej wymagających aspektów działalności muzeów i galerii. Bezpieczeństwo zbiorów wymaga dobrej współpracy i koordynacji z innymi instytucjami oraz korzystania z usług firm specjalistycznych, które są w stanie zapewnić ochronę przed uszkodzeniami oraz kontrolę temperatury i wilgotności. Do tych wymogów należy dodać kryterium wpływu na środowisko i wybierać te opcje transportowe, które generują jak najmniejszy ślad węglowy. Unikaj transportu lotniczego, zamiast tego wybieraj alternatywy: przewozy morskie, kolejowe lub drogowe. Pod kątem efektywności transportu warto już na etapie projektowania dzieła myśleć o jego wadze i objętości – np. by można je było łatwo rozmontować i spakować kompaktowo. Podczas przewozu stosuj opakowania wielokrotnego użytku (wielorazowe skrzynie i materiały) oraz unikaj materiałów niezdatnych do recyklingu.
W uzasadnionych przypadkach rozważ wraz z autorem/ką pracy rezygnację z przewozu oryginału na rzecz odtworzenia dzieła na miejscu, z wykorzystaniem lokalnych materiałów. Jedną z kluczowych rekomendacji w zakresie ograniczania emisji w sektorze sztuki jest skupienie na organizowaniu wystaw opartych na lokalnych zbiorach i dziełach tworzonych na miejscu. (zobacz: PRODUKCJA: MATERIAŁY)
> Aby ograniczyć konieczność fizycznych podróży osób towarzyszących transportowi dzieł, CIMAM promuje ideę tzw. „wirtualnych kurierów” – czyli zdalnego monitorowania transportu obiektów z wykorzystaniem technologii cyfrowych (np. czujników warunków środowiskowych, lokalizacji GPS) oraz montażu realizowanego przez lokalne ekipy. Czytaj więcej: Mobility: Towards Greener Transport, za: CIMAM.
> Przeczytaj analizę zalet i wad różnych opcji transportowych zbiorów: Shipping oraz Environmental Considerations of Sea and Road vs. Air Freight, za: Gallery Climate Coalition.
> Przeczytaj analizę, jak wypożyczenia obiektów i ich transport obciążają środowisko: Life Cycle Assessment of Museum Loans and Exhibitions, za: Sustainability Tools in Cultural Heritage.
> Zapoznaj się z narzędziownikiem wspierającym zrównoważoną organizację objazdowych wystaw, stworzonym we współpracy Design Museum w Londynie, Art Fund i The Exhibitions Group: Rethinking Touring Exhibitions. A Tool to Help Reduce the Environmental Impact of Touring Exhibitions, za: The Exhibitions Group.
Trasa
Planowanie tras objazdowych (tournée, touring) to obszar o ogromnym potencjale do redukcji emisji. Pierwszym krokiem jest wybór niskoemisyjnych środków transportu. Drugim – projektowanie trasy tak, by łączyć występy w miastach położonych blisko siebie – to „win-win” środowiskowy, logistyczny i ekonomiczny zarówno dla występujących zespołów, jak i lokalnych organizatorów. Unikaj przeskoków geograficznych –jeden nieprzemyślany transfer może podwoić ślad węglowy całej trasy. Ograniczaj liczbę osób i sprzętu przemieszczającego się z wydarzeniem. W wielu przypadkach lokalna obsługa techniczna może uzupełnić zespół, a część sprzętu można wypożyczyć na miejscu.
> Niektóre zespoły muzyczne jeżdżące na międzynarodowe tournée wprowadzają własne budżety klimatyczne, ograniczają loty, jeżdżą w trasy pociągiem. Czytaj więcej: The band that doesn’t want you to drive to their concerts, za: BBC, Banding Together: How Your Favourite Musical Artists Are Tuning into the Climate Crisis, za: Carbon Market Watch.
> „Concept touring” to jedna z alternatyw dla tradycyjnego touringu – zakłada międzynarodowe trasy, w których podróżuje idea, proces i dzieło, bez konieczności fizycznych podróży osób. Czytaj więcej: Concept touring, za: LIFT Festival.
> 14 teatrów w projekcie „Sustainable Performances: Re-Stagings” opracowało model koprodukcji spektakli o kryzysie klimatycznym, który umożliwia wystawianie spektakli bez transportu ludzi i rzeczy – z wykorzystaniem wyłącznie lokalnych zasobów: About the Project, za: STAGES.
> 11 europejskich partnerów ze świata jazzu i muzyki improwizowanej wspólnie szuka sposobów na ograniczenie śladu węglowego tras koncertowych – w tym emisji związanych z transportem zespołów i dojazdami publiczności. Zobacz więcej: Better Live Music.
KROK 3
Na tym etapie dążenie do zrównoważonej mobilności powinno stać się elementem trwałej strategii instytucji. Oznacza to odejście od działań punktowych na rzecz rozwiązań strukturalnych, kształtujących politykę transportową zespołu, gości/ń, publiczności, dostawców.
Strategia: zrównoważony transport
Ostatnim krokiem jest wprowadzenie wewnętrznych regulacji – wdrożenie polityki zrównoważonego transportu, która promuje niskoemisyjne środki podróży i ogranicza zbędne przemieszczanie się. To ważne, by proekologiczne wytyczne nie były jedynie punktowymi działaniami, lecz wskazywały strategiczne cele redukcji emisji. Regulacje warto podzielić na cztery obszary: zespół pracowniczy, goście i osoby artystyczne, publiczność oraz logistyka i dostawy. Regulacje te powinny znaleźć odzwierciedlenie w umowach i dokumentach formalnych, dlatego zadbaj o komunikację wprowadzanych zasad w Twoim zespole.
Instytucja powinna również wprowadzić regularny monitoring podróży, zbierając dane o środkach transportu i odległościach – zarówno zespołu, gości/ń, publiczności, jak i w logistyce. Umożliwi to lepsze zarządzanie mobilnością i planowanie dalszych działań redukujących emisje. Warto też wyznaczyć sobie cel, np. zmniejszenie emisji transportowych o 25% w ciągu roku.
> Dowiedz się więcej o tworzeniu polityki zrównoważonego transportu: Guide to Writing a Sustainable Travel Policy, za: Culture for Climate Scotland – i zapoznaj się z przykładem takiej strategii: WWF-UK Sustainable Travel Policy, za: WWF.
> Sprawdź bezpłatne narzędzia dostępne w internecie, np. arkusze kalkulacyjne, które pomagają zintegrować monitorowanie emisji transportowych z planowaniem działań redukcyjnych: Envirenmental Reporting Tools, za: Culture for Climate Scotland, czy kalkulator transportu towarowego: EcoTransit.
