Jako instytucje odpowiedzialne ekologicznie możemy nawiązywać relacje i współpracę z różnymi podmiotami formalnymi i nieformalnymi. Praktyka ta pomoże Ci dzielić się kosztami produkcyjnymi z innymi instytucjami, tworzyć porozumienia dla dobra lokalnej przyrody, wymieniać się wiedzą i wzmacniać w procesie zaprowadzania zmian w duchu proekologicznych praktyk. Sieci i partnerstwa mogą mieć zasięg lokalny – ukierunkowany na konkretne miejsce i silnie w nim osadzony – albo ponadlokalny, nastawiony na rozwój i promowanie zrównoważonych działań i rzecznictwa. Pamiętaj, że tworzenie i rozwijanie partnerstw jest działaniem wymagającym cierpliwości, wytrwałości i przede wszystkim patrzenia na cele szerzej niż tylko na interes jednej instytucji czy organizacji.
KROK 1
Najpierw dokonaj rozpoznania potrzeb własnej organizacji oraz doceń swoje zasoby – przede wszystkim ludzkie (i związane z tym kompetencje), ale też te materialne czy prawne. Zmapuj lokalne otoczenie. Porozmawiaj z innymi osobami i instytucjami o wspólnych potrzebach i problemach. Być może okaże się, że na ten moment niemożliwe jest zawiązanie współpracy instytucjonalnej, natomiast można to zrobić na poziomie współpracy konkretnych ludzi. Dobrze jest zaczynać od mniejszej inicjatywy i rozwijać ją z kolejnymi dołączającymi osobami i organizacjami.
Rozpoznaj własne zasoby i poznaj lokalne otoczenie
Pierwszym krokiem w nawiązaniu potencjalnej współpracy bądź partnerstwa jest rozpoznanie zasobów własnej organizacji oraz zdefiniowanie potencjału lokalnego środowiska na poziomie społecznym, kulturowym, przyrodniczym, architektonicznym, instytucjonalnym, przedsiębiorczym. To ważne, by zwracać uwagę na bogactwo lokalnej okolicy. Zwyczajowo myślimy o mieszkańcach i mieszkankach, bo mogą tworzyć naszą publiczność. Ale partnerstw warto szukać też w organizacjach pozarządowych działających na wspólnym z Tobą terenie, grupach nieformalnych i aktywistycznych, innych lokalnych instytucjach (jak przedszkola, biblioteki, ogrody jordanowskie), podmiotach zarządzających terenami zielonymi, spółdzielniach mieszkaniowych, a także w lokalnym biznesie. Warto rozpocząć od stworzenia mapy okolicy, a następnie na jej podstawie znaleźć wspólne punkty i potencjalne cele. Cele sąsiadujących ze sobą organizacji mogą być zbieżne – np. gdy łączy je dbałość o teren. Przystępując do mapowania sąsiadów i sąsiadek oraz wspólnych celów, pamiętaj o stworzeniu mapy własnych zasobów. Przyjrzyj się swojej instytucji pod względem użyteczności dla lokalnych ekosystemów. W przeprowadzeniu procesu diagnozy mogą pomóc lokalne animatorki i animatorzy albo działacze i działaczki lokalne. Narzędzie mapowania zasobów własnych i otoczenia jest bardzo popularnym narzędziem w działaniach społecznych.
Sąsiedztwa
Stworzenie mapy swoich sąsiadów – instytucjonalnych, komercyjnych (sklepy, restauracje, usługi), mieszkańców i mieszkanek ludzkich, jak i pozaludzkich (fauna i flora) – pozwoli dojrzeć przestrzeń o wielu wymiarach, której jesteście uczestnikami. To przestrzeń zamieszkania i codziennych wędrówek pomiędzy pracą a domem oraz spacerów rekreacyjnych, przestrzeń pracy, przestrzeń do zarządzania, a także przestrzeń życia – siedlisko dla niełatwej do zdiagnozowania liczby organizmów nieludzkich. Jako zespół instytucji kultury możecie aktywnie włączyć się w uczestnictwo na wszystkich warstwach tych przestrzeni. W ten sposób wchodzicie w relacje współodpowiedzialności za konkretny teren i relacje, które kształtują tę przestrzeń. To ważne wartości w myśleniu proekologicznym. Być może w Twoim otoczeniu – bądź Twojej branży – istnieje już jakaś sieć, do której możesz dołączyć. Jeśli nie, możesz ją zainicjować. Jak nawiązywać i rozwijać relacje dobrego sąsiedztwa opisujemy w tekście DOBRE SĄSIEDZTWO.
Wiele instytucji i organizacji nieformalnie ze sobą współpracuje na rzecz promowania lokalnej tożsamości, np. „Przepis na Muranów” – tworzony m.in przez Muzeum POLIN. Z kolei Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski zainicjowało Sąsiedztwo Ujazdów, działające w latach 2015–2016, którego jednym z celów była promocja zielonych terenów Jazdowa. Przez wspólne działania poznajecie się lepiej i uczycie, jak wspólnie działać.
Grupy robocze
Twórz grupy robocze wewnątrz instytucji (taką funkcję może pełnić ZIELONY ZESPÓŁ) oraz na zewnątrz. Zorientuj się, czy taka sieć już istnieje w Twoim mieście, a jeśli nie, to zainicjuj jej powstanie. Przyjrzyj się projektom o tematyce ekologicznej – zarówno tym większym, np. wystawom tematycznym, jak i mniejszym, np. warsztatom z budowy domków dla dzikich zapylaczy czy z siania łąki kwietnej. Skontaktuj się z osobami, które realizowały te akcje w Twojej okolicy. Może znajdziecie wspólne cele i potrzeby, podzielicie się doświadczeniem i wiedzą?
Takie sieci wsparcia instytucje organizują np. w temacie rozwoju publiczności (w Warszawie działa grupa Adeste). Inicjatywy i ruchy miejskie też tworzą swoje sieci wymiany doświadczeń. Dobrym miejscem na poznanie się, rozmowę o wyzwaniach i założenie grupy roboczej może być wydarzenie sieciujące, np. forum. Przykładem rozwinięcia sieci dla miejskich inicjatyw było Forum Mieszkanek i Mieszkańców Miasto Wspólna Sprawa, zorganizowane przez NGO Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”.
Grupa robocza to miejsce wymiany doświadczeń i wsparcia, ale też pogłębiania wiedzy. Na spotkania można zapraszać ekspertów i ekspertki, przyrodniczki i przyrodników, aktywistki i przedstawicieli ruchów ekologicznych i klimatycznych. Taka grupa robocza może stać się bazą do jej rozwoju w szerszą koalicję.
KROK 2
Partnerstwa i koalicje możesz zawierać wokół działań w obszarze kultury, ale też szerzej – z sąsiadami pozainstytucjonalnymi, mieszkankami i mieszkańcami, ruchami nieformalnymi. Wzajemnie możecie wiele się od siebie nauczyć, także w różnorodnym podejściu do rozwiązywania problemów. Możecie też wspólnie zarządzać terenem lub projektem społeczno-kulturowym. W końcu możecie także po prostu dzielić się zasobami materialnymi – wypożyczać sprzęt multimedialny czy ruchomą architekturę.
Współzarządzanie
Możesz zainicjować przejście w formułę współzarządzania np. terenem, z którego korzysta kilkoro interesariuszy. Bardzo motywującym przykładem wieloletniej pracy na rzecz konkretnego obszaru jest Osiedle Jazdów w Warszawie. Jest to inicjatywa, która rozpoczęła się od obrony osiedla drewnianych domków fińskich, a przez lata przekształciła się w powstanie wielopodmiotowego konsorcjum, które nie poprzestaje w staraniach nad rozwojem i wdrażaniem modelu współzarządzania terenem. Inicjatywa wyszła od mieszkańców i mieszkanek osiedla, którzy wsparcie znaleźli wśród aktywistów i aktywistek, grup nieformalnych, organizacji pozarządowych. Dzięki skorzystaniu z narzędzi partycypacyjnych udostępnianych przez Urząd Miasta – jak inicjatywa lokalna czy budżet obywatelski – udało się im nie tylko obronić osiedle, lecz także nie rezygnować z demokratycznej formuły pracy. Obecnie osiedle ma wielu równoprawnych gospodarzy: rodziny zamieszkujące w domkach, organizacje pozarządowe wynajmujące domki do prowadzenia swojej działalności, grupy nieformalne, filia domu kultury, formalny zarządca terenu, a także organy miejskie. Na stronie https://jazdow.pl/ znajdziesz szereg tekstów, rekomendacji i historię tego miejsca.
Współzarządzanie może być dobrym narzędziem do stworzenia grupy lokalnych gospodarzy np. placów miejskich czy skwerów, w których otoczeniu znajdują się instytucje kultury. Na stronie projektu Place Warszawy znajdziesz odpowiednie rekomendacje, a także teksty przybliżające ten temat.
Rada Programowa
Jest to narzędzie, które pomaga nadać stałą formułę i pewny status współpracy merytorycznej, włączającej możliwie jak najwięcej podmiotów funkcjonujących na danym terenie. Decyzje merytoryczne wieloczłonowej formacji podejmuje wówczas rada, a nie jedna instytucja. Daje to szerszy wgląd w potrzeby lokalnej społeczności, więcej perspektyw i celów krzyżujących się na tym obszarze. Jednocześnie członkowie i członkinie rady stają się ambasadorami(-rkami) tematów podejmowanych w ramach programu instytucji. Zakres działania rady może dotyczyć terenu, który jest współużytkowany przez wiele podmiotów, ale może też być inicjatywą jednej instytucji, która w prace koncepcyjne nad swoich programem chce włączyć przedstawicielki i przedstawicieli różnych grup ze swojego otoczenia oraz swoją publiczność.
Dobrym przykładem jest tu Rada Programowa Parku Rzeźby na Bródnie, w której skład wchodzą przedstawiciele instytucji sztuki (Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie), reprezentanci lokalnego organu władzy (Wydziału Kultury i Promocji Dzielnicy Targówek oraz radnych), przedstawicielki okolicznych lokalnych instytucji (Ogród Jordanowski, Czytelnia Naukowa), przewodnicząca Dzielnicowej Komisji ds. Społecznych (pokazująca punkt widzenia lokalnych organizacji pozarządowych) oraz inicjator Parku – artysta Paweł Althamer. Wieloczłonowa Rada jest faktycznym gospodarzem Parku Rzeźby i podejmuje decyzje co do realizowanych działań artystycznych. W składzie idealnej rady programowej obecni byliby też: lokalne działaczki i lokalni działacze oraz osoby reprezentujące pozaludzki świat przyrody.
Dzielenie się zasobami
Nawiązywanie współpracy z innymi instytucjami, organizacjami i grupami może mieć fizyczny i zarazem finansowy wymiar – a efektem tego będzie mniejszy ślad węglowy realizowanych przedsięwzięć. Chodzi oczywiście o praktyki dzielenia się, wymiany, zmniejszania nakładów produkcyjnych przy pojedynczych projektach (zobacz: PRODUKCJA WYDARZEŃ, PRODUKCJA: MATERIAŁY).
Możesz dzielić się przestrzenią i udostępniać ją innym podmiotom. Możesz dzielić się wyposażeniem – np. stołami, krzesłami, sprzętem multimedialnym, infrastrukturą wystawienniczą i elementami scenografii, tymczasową architekturą. W tym celu warto stworzyć wewnętrzny katalog sprzętów, jak zrobiła np. Zachęta Narodowa Galeria Sztuki w Warszawie. Krokiem naprzód będzie stworzenie centralnego katalogu czy magazynu obiektów, który umożliwiałby dzielenie się obiektami lub elementami scenografii między instytucjami i organizacjami na szczeblu miejskim. Ideę tę podjęła w Warszawie Spółdzielnia Kultury, która głównie służy do wymiany między domami kultury, bibliotekami, organizacjami pozarządowymi, grupami nieformalnymi czy grupami mieszkańców. Aby dalej się rozwijała, warto, by dołączyły do tej platformy większe instytucje.
Możesz się dzielić także gośćmi i gościniami, zwłaszcza zagranicznymi. Dotyczy to m.in. kosztów ich sprowadzenia do danego miasta, wykorzystania ich indywidualnego wysiłku włożonego w przemieszczenie się, jak i zmniejszenia śladu węglowego. Wymaga to świadomie prowadzonej polityki programowej kilku instytucji – nastawionych na współdziałanie, a nie konkurowanie. Możesz się dzielić także usługami cyfrowymi, takimi jak np. platforma do spotkań online.
KROK 3
Nawiązuj współpracę z instytucjami i podmiotami działającymi w obszarze kultury, ale nie tylko. Spróbuj współdziałać z ruchami ekologicznymi i tworzyć wspólne koalicje na rzecz klimatu. Wielopodmiotowa inicjatywa będzie też bardziej skuteczna w naciskach na zmianę regulacji prawnych. Wspólnym celem powinien być obowiązek respektowania wskaźników środowiskowych na różnych polach działań społecznych.
Partnerstwa z ruchami ekologicznymi
Zaproś grupy aktywistyczne albo ruchy klimatyczne do wspólnej pracy koncepcyjnej. To ważne i włączające narzędzie, bo z jednej strony wzbogaca Wasz program o odpowiednie treści i zapewnia rzetelną prezentację tematu, a z drugiej – oddajecie głos innym, mniej słyszalnym grupom czy ruchom. W ten sposób świadomie wykorzystujecie kapitał symboliczny, którym dysponuje każda instytucja kultury. Jest to też bardzo wymierne wsparcie dla tematu czy problemu, w ramach którego dana grupa lub ruch się zorganizowały. W obszarze sztuki przykład wielopodmiotowej współpracy stanowi wystawa Magiczne zaangażowanie, zrealizowana w Miejskiej Galerii Arsenał w Poznaniu. Oddawała ona głos m.in. ruchom ekologicznym Obóz dla Puszczy i Inicjatywa Dzikie Karpaty, na równi z kuratorkami(-rami), artystkami(-tami) i działaczkami(-czami).
Koalicje dla klimatu
Możesz też budować sojusze z innymi instytucjami i organizacjami z pola kultury. Nie od razu musisz zakładać międzymiastową sieć z najważniejszymi instytucjami z tego obszaru. O wiele lepiej jest zaczynać od węższej, ale głębszej współpracy lokalnej. Wtedy łatwiej znaleźć czas i przestrzeń na wypracowanie wspólnych celów i wartości, określenie kierunków działania. Jednym z najbardziej inspirujących koalicji sieci kultury na rzecz klimatu jest sieć MAST z Manchesteru.
Instytucje i organizacje kultury z Brna także założyły koalicje dla klimatu i wzywają władze miasta do ogłoszenia Klimatycznego Stanu Wyjątkowego (zobacz: https://www.kultura-klima-brno.cz/). Instytucje kultury i sztuki z czeskiej Pragi również tworzą sieć i ogłaszają Klimatyczny Stan Wyjątkowy. W swoim manifeście piszą wprost, że kultura i sztuka ponoszą współodpowiedzialność za ekologiczny i klimatyczny stan świata. Wskazują na konieczność wprowadzenia gruntownej zmiany prowadzenia instytucji (zobacz: http://umeniproklima.cz/).
Oprócz składania deklaracji i pracy w swoich instytucjach na rzecz zmian możesz dołączyć do grup roboczych o szerokim zasięgu. Takim przykładem jest zawiązana grupa „Wikipedia dla klimatu”, którą wspiera portal Nauka o Klimacie. Jak wiemy, Wikipedia to podstawowe źródło wiedzy niemalże dla wszystkich. Dlatego zasięg edukacyjny dobrze opracowanych haseł dotyczących kryzysu ekologicznego i klimatycznego będzie naprawdę duży.
Jako instytucje możemy też popierać ruchy klimatyczne. Nowo powstałe Wirtualne Muzeum Antropocenu, organizując pierwszą wystawę, zdecydowało, że wystawa oraz wydarzenia towarzyszące będą benefitem dla Inicjatywy Dzikie Karpaty. Oznacza to, że wszystkie pozyskane środki w ramach dobrowolnej zrzutki będą przeznaczone na potrzeby tej inicjatywy, która chroni drzewa Puszczy Karpackiej przed wycinką.
Wywieranie wpływu na regulacje
Działając w partnerstwie, sieci czy innej wspólnocie na rzecz minimalizowania skutków kryzysu klimatycznego, warto stawiać przed sobą coraz bardziej ambitne cele. Swoją postawą i działaniami domagaj się zmian regulacji w urzędach miejskich i gminnych oraz aktywnie uczestnicz w kreowaniu lokalnych polityk ekologicznych, a w końcu też – wpływaj na trendy i zmiany prawa w skali kraju. Ten etap wymaga dużej siły woli i zaangażowania, dlatego działaj wspólnie z innymi osobami i podmiotami, nie zrażaj się porażkami.
